Morgunblaðið - 12.11.2007, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
FINNINN Mika Hannula
heldur fyrirlesturinn; The Poli-
tics of Small Gestures? – Chan-
ces and Challenges for Con-
temporary Art? í hádeginu í
Listaháskóla Íslands í dag, í
húsnæði myndlistardeildar
Laugarnesvegi 91.
Mika Hannula er fæddur
1967 og býr í Berlín. Frá 2004
hefur hann gegnt stöðu pró-
fessors í myndlistar- og hönn-
unardeild háskólans í Gautaborg. Einnig var hann
rektor Listaakademíunnar í Helsinki frá 2000-
2005.
Fyrirlesturinn hefst kl. 12.30 og er öllum opinn.
Fyrirlestur
Hádegisfyrirlestur
í Listaháskólanum
Listaháskólinn
Laugarnesvegi.
NÝTT tölublað af Ritinu,
Tímariti Hugvísindastofnunar
er komið út. Þema heftisins í
þetta skiptið er tungumál, en
fjórar greinar fjalla um viðhorf
til tungumálsins frá ólíkum
sjónarhornum. Upphafs-
greinin er beinskeytt og ítarleg
greining Guðna Elíssonar á
orðræðunni um hlýnun jarðar
og Birna Arnbjörnsdóttir
fjallar um breyttar samfélags-
aðstæður í ljósi fjölgunar innflytjenda, einkum
m.t.t. tungumálsins.
Myndverk Ritsins að þessu sinni er eftir Önnu
Jóa og ber titilinn Glímuskuggar.
Tímarit
Greinar um viðhorf
til tungumálsins
Nýtt tölublað
Ritsins.
ÞAU minna á fjallavötnin fag-
urblá – Um dægurlagatexta og
samfélag á seinni hluta tutt-
ugustu aldar er yfirskrift fyr-
irlestrar sem Kristín Ein-
arsdóttir þjóðfræðingur og
Ragnheiður Eiríksdóttir tón-
listarmaður flytja annað kvöld,
þriðjudagskvöld, á 2. hæð í
Kaffi Sólon, Bankastræti 7 og
hefst klukkan 20.
Í fyrirlestrinum er leitast við
að skilja hvaða samfélag það er sem birtist í vin-
sælum dægurlagatextum, hverjar eru hetjurnar,
hver er staða konunnar, hverjar eru vonir og þrár
þeirra sem sungið er um eða sungið til?
Fyrirlestur
Um dægurlaga-
texta og samfélag
Kristín
Einarsdóttir
ANNA Guðjónsdóttir myndlist-
armaður hlýtur Edwin-Scharff-
listaverðlaunin í Hamborg í ár.
Þeim fylgir verðlaunafé að upphæð
7.500 evrur, um 650.000 krónur.
Þetta eru heiðursverðlaun sem út-
hlutað er á hverju ári til listamanns
sem sýnt hefur framúrskarandi ár-
angur í listum og sett svip á menn-
ingarlíf Hamborgar með verkum
sínum.
Sjö manna fagnefnd komst ein-
hljóða að þeirri niðurstöðu að Anna
skyldi hljóta verðlaunin í ár. Menn-
ingarmálaráðherra Hamborgar,
Karin von Welck, afhenti Önnu
verðlaunin í listasafni Hamborgar
hinn 25. september síðastliðinn.
Í þakkarávarpi sagðist Anna
óska þess að Hamborg myndi auka
styrkveitingar og verðlaun til lista-
manna. Slíkt stuðlaði að góðri
myndlist, sem væri áríðandi þáttur
í ört vaxandi menningarborg.
Anna er búsett og starfar í Ham-
borg. Hún lauk mastersgráðu frá
Listaháskóla Hamborgar 1993 og
starfaði seinna sem gestaprófessor
við þann skóla. Hún stofnaði og rak
gallerí fyrir landslagslist í Ham-
borg í samvinnu við Till Krause í
tíu ár en hefur einnig starfað sem
gestaprófessor við Listaháskóla Ís-
lands, haldið sýningar hér heima
sem og erlendis.
Auk verðlaunanna í Hamborg
hefur Anna hlotið Listaverðlaun
AEG í Þýskalandi og Edstrandska
Stiftelsen-listaverðlaunin í Svíþjóð
og listaverðaun Nordhornborgar.
Takk Anna flytur þakkarræðu að
viðteknum verðlaunum í Hamborg.
Hlaut Ed-
win-Scharff
listaverð-
launin
Anna Guðjónsdóttir
fær heiðursverðlaun
RITHÖFUNDURINN Norman
Mailer er látinn, 84 ára gamall,
af völdum nýrnabilunar. Hann
var talinn frum-
kvöðull svokall-
aðrar nýblaða-
mennsku eða
skapandi skrifa
sem ekki teljast
skáldskapur.
Hann hlaut Pu-
litzer-verðlaun-
in tvisvar og
National Book
Award einu sinni. Hann sló fyrst
í gegn 1948 með bók sinni The
Naked and the Dead þar sem
hann lýsti reynslu sinni í seinni
heimsstyrjöldinni.
Sumt af því sem Mailer skrifaði
flokkaðist sem fagurfræðileg
blaðamennska af bestu gerð og
sumt fékk mjög slæma dóma.
Hann lifði lífinu hratt og skapaði
sjálfum sér ímynd manns sem
þekkti til í undirheimum jafnt
sem hærri stigum samfélagsins,
hann drakk, reykti hass, slóst,
giftist sex sinnum og eignaðist
níu börn.
Norman Mailer
er látinn
Norman Mailer
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
ÍSLENSK málnefnd og Mjólk-
ursamsalan héldu málræktarþing um
helgina í hátíðarsal Háskóla Íslands
undir nafninu Málstefna í mótun.
Engin eiginleg íslensk málstefna er til
en nefndin vinnur meðal annars að því
að breyta því. „Íslensk málnefnd hef-
ur um nokkurra mánaða skeið unnið
að undirbúningi íslenskrar málstefnu
og stefnir að því að hafa drögin tilbúin
til afhendingar að ári,“ sagði Guðrún
Kvaran, formaður Íslenskrar mál-
nefndar en bætti við að öll nágranna-
löndin stæðu betur að vígi en við í
þessum málum. Hvergi væri heldur
að finna í stjórnarskrá nein ákvæði
um að íslenska skyldi vera opinbert
mál á Íslandi. Á þinginu greindi Guð-
rún fyrst frá starfi nefndarinnar en í
kjölfarið fluttu erindi fulltrúar fimm
hópa sem könnuðu mismunandi svið
þjóðlífsins. Fyrst kynnti hins vegar
Guðrún Kvaran ályktun um stöðu ís-
lenskrar tungu.
Í ályktuninni kemur fram að nefnd-
in telji mjög brýnt að þorri starfs-
manna leikskóla og grunnskóla hafi ís-
lensku að móðurmáli, enda séu árin
sem börnin eyða í þessum skólum að-
almáltökuskeið þeirra. Þá telur mál-
nefndin óráðlegt og óþarft að stofna
við íslenska framhaldsskóla náms-
brautir þar sem kennt er á öðru máli
en íslensku. Íslenskir háskólar eru
hvattir til þess að kenna fyrst og
fremst á íslensku og tryggja stöðu
málsins í fræðasamfélaginu. Stjórn-
völd eru hvött til þess að efla íslensku-
kennslu fyrir útlendinga auk þess sem
fyrirtæki sem eru með útlendinga í
vinnu eru hvött til þess að veita þeim
vandaða íslenskukennslu í vinnutíma.
Þá er almenningur hvattur til þess að
hvetja umrædda starfsmenn til dáða í
íslenskunámi sínu og sýna þeim já-
kvætt viðmót. Í lok fyrirlesturs síns
gerði svo Guðrún lokaorð skýrslunnar
að sínum: ,,Íslenskt samfélag hefur
tekið miklum breytingum á skömm-
um tíma. Íslenska hefur alla burði til
að verða samskiptamálið í fjölmenn-
ingarsamfélagi á Íslandi og að því ætt-
um við öll að stefna.“
Erlend stýrikerfi allsráðandi
Halldóra Björt Ewen talaði fyrir
hönd vinnuhóps um stöðu íslensku í
grunnskólum, leikskólum og fram-
haldsskólum. Hún minnti á að sam-
kvæmt námskrá ættu allir kennarar
að vera íslenskukennarar. Þá varð
henni tíðrætt um tölvuumhverfi nem-
enda. Í þeim skólum og sveit-
arfélögum sem nefndin tók til athug-
unar notaði yfirgnæfandi fjöldi aðeins
stýrikerfi á ensku, jafnvel þótt ís-
lenskt stýrikerfi væri til staðar. Fátt
virtist vera um meðvitaðar ástæður
fyrir þeirri ákvörðun en þó heyrðist
stundum að uppfærslur bærust síðar í
íslenska stýrikerfið auk þess sem einn
gestur málþingsins benti á að margir
teldu of marga galla í íslenska kerfinu.
Nefndin kannaði fagmenntun ís-
lenskukennara í skólum landsins en
fékk þó ekki nægilega skýr svör, þó
kom í ljós að í þeim framhaldsskólum
sem rætt var við höfðu allir íslensku-
kennarar að minnsta kosti BA-próf í
íslensku utan einn, en sá var með BA-
próf í málvísindum. Loks minnti Hall-
dóra á að í aðalnámskrá grunnskóla
segði að nemendur ættu að hafa
ræktað með sér áhuga á móðurmál-
inu og öðlast trú á eigin málhæfni.
Skiptar skoðanir um íslensku
Fyrir hönd vinnuhóps um háskóla,
vísindi og fræði talaði Brynhildur
Þórarinsdóttir. Hún sagði mjög
skiptar skoðanir um íslensku á há-
skólastigi og sumir teldu ensku lyk-
ilinn að alþjóðlegu fræðasamfélagi.
Af átta háskólum hefði aðeins Há-
skóli Íslands sérstaka málstefnu en í
Háskólanum á Akureyri biðu drög að
málstefnu afgreiðslu. Við þetta bætti
hún að „fátt eða ekkert er gert í HÍ
formlega séð til að minna á málstefn-
una og sumir vita vart að hún sé til.“
Í sumum skólum eru heilu náms-
leiðirnar kenndar á ensku og tók
Brynhildur þar dæmi af tölv-
unarfræði við Háskólann á Akureyri.
Sumir nemendur væru vissulega
ánægðir með þá skipan mála en Bryn-
hildur sagði að „nokkrir útskrifaðir
tölvunarfræðingar viðurkenndu erf-
iðleika við að tjá sig á íslensku við við-
skiptavini sína.“ Öðruvísi væri hins
vegar farið í Hólaskóla en þar lærðu
allir nemendur á íslensku þrátt fyrir
að hlutfallslega væru mjög margir er-
lendir nemendur þar.
Hópurinn er mjög gagnrýninn á
stigamatskerfi það sem notað er í ís-
lenskum háskólum, en þar er mikil
hvatning til að birta greinar á ensku.
Brynhildur nefndi að fyrir greinar í
erlendum tímaritum væri hægt að fá
allt að fimmtán stig en fyrir íslensk
tímarit hámark tíu stig. „Fimm stig í
kerfinu eru á annað hundrað þúsund
krónur í vasann,“ sagði hún og því
ljóst að hvatinn til skrifa á erlendum
málum er umtalsverður.
Orðið tvítyngi var nokkuð til um-
ræðu og misvísandi notkun orðsins,
en það þýðir ekki að vera tvímála
heldur að hafa tileinkað sér tvö
tungumál í bernsku. Brynhildur sagð-
ist vona að orðið tvítyngi væri ekki
notað hér sem skrauthvörf fyrir mál-
skipti, að ekki væri verið að fela þann
ásetning að skipta alveg yfir í ensku
við einhverja háskóla. „Það er lyk-
ilatriði fyrir tunguna að íslenskan
verði áfram fræðimál á Íslandi, ís-
lenskir nemendur verða að geta hugs-
að og skrifað um fræði sín á íslensku,
annars eru skólarnir að bregðast
skyldum sínum gagnvart íslensku
samfélagi.“
Íslenska sem annað mál
Þriðji vinnuhópurinn fjallaði um ís-
lensku sem annað mál, íslensku-
kennslu erlendis og tengslin við nor-
rænt málsamfélag. Veturliði
Óskarsson flutti erindi hópsins og
sagði mikla fjölgun þeirra sem lærðu
íslensku sem annað mál og þörf væri
á að leggja aukna áherslu á að ís-
lenska á öðru máli væri sérstök
kennslugrein. Yfir 17 þúsund erlendir
ríkisborgarar voru á íslenskum vinnu-
markaði í löglega skráðri vinnu í árs-
lok 2006, þær tölur sagði Veturliði
örugglega of lágar enda vitneskja um
töluverða ólöglega vinnu útlendinga.
„En hvað vitum við um þetta fólk?
Hvernig gengur því að tjá sig? Hvað
skilur það af því sem fer fram í ís-
lensku samfélagi?“ Rannsóknir á
þessu sviði væru enn tiltölulega
skammt komnar en Veturliði ítrekaði
að hér gæfist okkur gott tækifæri til
að læra af mistökum annarra þjóða.
„Erlendis eru hópar sem hafa komist
í gegnum skólakerfið án þess að hafa
lært að lesa eða skrifa að gagni. Þetta
þarf ekki að gerast hér.“
Ekki nógu mikið tillit er tekið til
þeirrar sérstöðu að flestir íslenskir
innflytjendur stunda atvinnu að sögn
Veturliða sem harmaði það að einhver
bestu kvöldnámskeið í íslensku hefðu
verið lögð niður og átti þar við nám-
skeið hjá endurmenntun Háskóla Ís-
lands. Þá hefðu stjórnvöld sýnt tak-
markaðan áhuga á öðrum
námsleiðum.
Sterk staða RÚV
Björn Gíslason talaði fyrir hópinn
sem fjallaði um fjölmiðla og listir. Í
máli Björns kom fram að langmest ís-
lenskt efni væri á Ríkissjónvarpinu af
sjónvarpsstöðvunum en þó eru fleiri
leiknir íslenskir þættir á Stöð 2. Hann
taldi stöðu bókmennta nokkuð sterka
enda 46 bókaforlög í Félagi íslenskra
bókaútgefenda en vísaði þó til varn-
aðarorða Páls Valssonar sem varaði
við minnkandi lestri og versnandi
stöðu barnabóka á málþingi síðasta
vetur. Þá minntist hann á að leikhúsin
teldu þörf fyrir að stofnaður yrði öfl-
ugur höfundasjóður, enda væri nú 5-6
sinnum dýrara að kaup íslensk verk
en erlend og með slíkum höfundasjóði
gætu leikhúsin tekið meiri áhættu
þegar kæmi að nýrri íslenskri leik-
ritun.
Dagný Jónsdóttir, íslenskunemi og
fyrrverandi þingkona, var fulltrúi
hóps um málfar í stjórnsýslu og við-
skiptum. Í samanburði á fréttum sem
finna mátti á heimasíðu ráðuneytanna
þrettán og þrettán stærstu fyrirtækja
landsins kom í ljós að málfarsvillur
hvers konar voru álíka margar hjá
fyrirtækjum og ráðuneytum, helst
væri að fyrirtækin stæðu sig betur. Í
þessum hópum komu Actavis og for-
sætisráðuneytið best út.
Þá lýsti Dagný yfir áhyggjum yfir
því að „samhliða auknu erlendu sam-
starfi hefur það færst í aukana að
skjöl frá opinberum stofnunum eru
ekki þýdd á íslensku.“ Þetta sagði hún
geta valdið misskilningi í viðkvæmum
málum, „enda oft um mjög flókin og
tæknileg mál að ræða. Þetta flokkast
undir slæleg vinnubrögð og hið op-
inbera gengur ekki á undan hér með
góðu fordæmi.“
Staða íslenskrar tungu á breyttum tímum
Íslensk málstefna mótuð
Morgunblaðið/Sverrir
Fyrrverandi þingkona Dagný Jónsdóttir sagði það hafa færst í aukana að
skjöl frá opinberum stofnunum væru ekki þýdd á íslensku.
Í HNOTSKURN
» Guðbrandur Sigurðsson,forstjóri Mjólkursamsöl-
unnar, kynnti Jónasarvefinn
sem verður opnaður næsta
laugardag. Það er ætlunin að
ljóð og náttúra verði tengd
saman á lifandi hátt og þar
verði viðamesta safn íslenskra
náttúruljóða sem til er.
» Þá voru veitt verðlaunfyrir íslenskunotkun í fjöl-
miðlum og féllu þau í skaut
þeirra Karls Th. Birgissonar
fyrir útvarpsþáttinn Orð skulu
standa og Ásdísar Þórsdóttur
fyrir sunnudagskrossgátu
Morgunblaðsins.
♦♦♦