Morgunblaðið - 14.11.2007, Page 24

heilsa
24 MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Umbo›s- og sölua›ili
Birkiaska ehf.
sími: 551 9239
www.birkiaska.is
Vali› fæ›ubótarefni ársins 2002 í Finnlandi
Minnistöflur
M
öguleikarnir til að
lifa sem eðlilegustu
lífi þrátt fyrir sjúk-
dóminn, eru sem
betur fer miklir.
Súrefnisbúnaður er alltaf að verða
betri og nú getur fólk farið hvert
sem er með sinn súrefnisbúnað sem
er í litlum hliðartöskum. Fólk getur
því farið upp til fjalla, hvert á land
sem er eða til útlanda. Þetta rífur
einangrun margra,“ segja þær Þor-
björg Sóley Ingadóttir og Guðbjörg
Pétursdóttir sem báðar eru lungna-
hjúkrunarfræðingar, en dagurinn í
dag er tileinkaður baráttunni gegn
langvinnri lungnateppu (LLT).
„Því hefur verið spáð að langvinn
lungnateppa verði þriðja algengasta
dánarorsök í heiminum árið 2020.
Hlutfallslega eru fleiri íslenskar
konur á aldrinum 40-49 ára með
sjúkdóminn en karlar á sama aldri.
Konur eru með grennri berkjur og
minni lungu en karlar og þær þola
þar af leiðandi verr reykingar.“
Langvinn lungnateppa er algeng-
ur og alvarlegur lungnasjúkdómur
sem margir eru haldnir án þess að
gera sér grein fyrir því. „Einkennin
eru mæði, hósti, slímuppgangur og
skert þrek. Í byrjun geta einkennin
verið lúmsk og fólk finnur kannski
að það er mæðnara en venjulega
þegar það gengur upp stiga og það
fær oftar kvef. Þá er um að gera að
fara á heilsugæslustöð og láta gera
öndunarmælingu, sem er mjög ein-
falt og tekur ekki nema tíu mínútur.
Því fyrr sem fólk greinist, því betra,
því þá er hægt að bregðast við. Til
dæmis er besta meðalið að hætta að
reykja, ef viðkomandi reykir. Reyk-
ingar eru stærsti orsakavaldurinn
og um tuttugu prósent af reyk-
ingafólki þróa með sér þennan sjúk-
dóm. Skemmdirnar á öndunarfær-
unum vegna reykinga eru vissulega
óafturkræfar, en með því að hætta
að reykja þá getur fólk haldið ein-
kennum í skefjum. Þeir sem halda
áfram að reykja eftir að þeir hafa
greinst með þennan sjúkdóm verða
tíðir gestir inni á bráðamóttöku, en
langvinn lungnateppa er algeng
innlagnarástæða.“
Sóley og Guðbjörg segja marga
tala um að heilsa þeirra versni við
að hætta að reykja, en það er vegna
þess að bifhárin verða virkari við
það að hætta að reykja og þá fer að
losna upp úr fólki slím og því verð-
ur hóstinn meiri fyrst eftir að hætt
er. „En það lagast og því er ár-
íðandi að fólk haldi ekki áfram að
reykja til að kæfa eigin hósta. Úða-
lyf sem eru berkjuvíkkandi og
bólgueyðandi geta hjálpað fólki
mikið.“
Aðstoð við að hætta að reykja
En reykingar eru ekki eini
áhættuþátturinn heldur líka hvers-
konar mengun og óbeinar reyk-
ingar eru líka mikill skaðvaldur.
„Þegar sjúkdómurinn er farinn
að hafa veruleg áhrif á lífsgæði
fólks og það þarf jafnvel þess vegna
að hætta að vinna, þá upplifir það
vanmátt og því fylgir oft kvíði og
depurð sem getur leitt til minnk-
aðrar hreyfingar og tilhneigingar til
að einangra sig.“
Eitt af því sem getur fylgt sjúk-
dómnum er að fólk léttist. „Ef fólk
fer mikið undir kjörþyngd, þá verða
vöðvarnir veikari og líka lungun og
þá á fólk erfiðara með að hreyfa sig
og verður mæðnara. Þetta verður
vítahringur sem mikilvægt er að fá
aðstoð við að rjúfa. Fræðsla fyrir
þessa sjúklinga er því mjög ár-
íðandi og að þeir fái aðstoð við að
hætta að reykja. Það er ekki nóg að
segja fólki að það þurfi að hreyfa
sig, hætta að reykja og borða hollan
mat. Fólk þarf líka að vita hvers
vegna, því þá er það miklu duglegra
við að taka á þessum hlutum.“
khk@mbl.is
Margir vita ekki af sjúkdóminum
Morgunblaðið/Ómar
Lungnahjúkrunarfræðingar Þær Sóley og Guðbjörg leggja áherslu á að greina sjúkdóminn snemma.
Langvinn lungnateppa
getur verið lúmskur
sjúkdómur. Kristín
Heiða Kristinsdóttir
hitti tvo lungnahjúkr-
unarfræðinga og eina
konu sem hefur greinst
með sjúkdóminn.
Þegar mæðin er farin að
hafa veruleg áhrif á lífs-
gæði fólks og það þarf
jafnvel þess vegna að
hætta að vinna, þá upplifir
það vanmátt og því fylgir
oft kvíði.
Verst finnst mér að sætta mig við að þetta er sjálf-skaparvíti. Ég byrjaði að reykja sem unglingurog reykti í áratugi. Ég vildi auðvitað að ég hefði
aldrei byrjað því þá væri líf mitt öðruvísi í dag. En þegar
ég var ung þá vissi fólk lítið sem ekkert um skaðsemi
reykinga og enginn þótti maður með mönnum nema
hann reykti,“ segir Elsa Aðalsteinsdóttir sem greindist
með LLT fyrir tæpum tíu árum þegar hún var rúmlega
fimmtug. „Ég greindist nánast fyrir tilviljun þegar ég
fékk slæmt lungnakvef og stóð gjörsamlega á öndinni
og komst ekki á milli herbergja heima hjá mér. Ég leit-
aði til læknis og í framhaldi af því greindist ég með
langvinna lungnateppu en sjálfsagt var ég búin að vera
lengi með sjúkdóminn án þess að vita það.“ Elsa hætti
smátt og smátt að reykja og fékk púst til að nota dag-
lega. Sjúkdómurinn hefur þau áhrif á daglegt líf hennar
að hún getur ekki gert allt sem hún vildi. „Ég veit að
þetta mun ekki lagast og sjúkdómurinn hefur ágerst síð-
an ég var greind. En ég gefst aldrei upp. Uppgjöf er
ekki til í minni orðabók. En ég er ekki fær um að gera
alla hluti og ég er lengur að gera það sem ég get en áð-
ur. Ég get ekki ruslað af einföldum hlutum sem ég gerði
kannski áður á tíu mínútum. Núna tekur það mig hálf-
tíma. Mæðin er svo mikil og hún er hamlandi við einföld-
ustu störf. En ég læt þetta ekki stoppa mig eða einangra
mig. Ég hef lært að lifa með þessu og ég fer allra minna
ferða og tek þátt í öllu því sem mig langar til.“
Í vetur lagðist Elsa inn á sjúkrahús með mjög slæma
lungnabólgu. Í framhaldi af því fór hún í sjö vikur á
Reykjalund í endurhæfingu og það kom henni á óvart
hversu mikill árangur varð af þeirri dvöl. „Ég var orðin
allt of grönn og alveg þreklaus, enda lenti ég í ýmsum
andlegum áföllum á sama tíma og ég fékk lungnabólg-
una. En mér tókst að bæta á mig nokkrum kílóum og
efla þrekið og núna fer ég alltaf í æfingar tvisvar í viku
á hjarta- og lungnaendurhæfingarstöðinni. Þar fæ ég
súrefni á meðan ég er að hjóla eða reyna á mig, svo mér
takist að gera meira og byggja mig upp. Þjálfunin skipt-
ir miklu máli til að ég geti gert það sem ég þarf að gera í
daglegu lífi. Þjálfaðir vöðvar þurfa nefnilega minna súr-
efni en óþjálfaðir vöðvar. Ég passa líka upp á að borða
vel. En það skiptir miklu máli að vera jákvæður. Mér
dettur ekki í huga að leggjast í eymd og volæði þó ég
hafi greinst með þennan sjúkdóm. Maður verður að að-
laga sig að sjúkdómnum og fá fræðslu. Ég hef líka tekið
þann pól í hæðina að vera óhrædd við að biðja um hjálp
við það sem ég get ekki gert, því ef maður neitar hjálp-
inni þá er hætta á að maður verði alltaf á mörkum of-
áreynslu eða fari að sleppa að gera alls konar hluti sem
maður getur og þá skerðast auðvitað lífsgæðin. Eins er
áríðandi að halda áfram að gera sjálfur allt sem maður
getur gert, þó það taki kannski svolítið langan tíma. Og
það er engin ástæða til að óttast það þó maður þurfi að
nota súrefni, því það er ekki ávanabindandi en getur
hjálpað mikið. Mér fannst fræðslan sem ég fékk á
Reykjalundi um sjúkdóminn hafa breytt miklu fyrir mig
og þar lærði ég líka öndunarstjórnun, sem er mikið at-
riði. Ég er líka farin að þekkja litinn á slíminu sem geng-
ur upp úr mér ef ég kvefast og ég veit hvaða litur bendir
til sýkingar og þá fer ég strax til læknis og fæ lyf. Þann-
ig kemst ég hjá því að verða mikið veik. Ég hlusta á
skilaboð líkamans.“
Elsa er ekki af baki dottin og hún rekur sitt eigið inn-
flutningsfyrirtæki í bílskúrnum heima hjá sér.
Leggst ekki í eymd og volæði
Engin bilbugur Elsa Aðalsteinsdóttir lifir góðu lífi
þrátt fyrir að hún sé með langvinna lungnateppu enda
hefur hún lært mikið í gegnum fræðslu.
um skilrúm, sem átti að
stúka þá af.
x x x
Andrúmsloftið íkringum knatt-
spyrnuna á Ítalíu er
óheilbrigt. Þar koma
upp mútumál, borið
hefur á kynþáttahatri
og reglulega láta menn
lífið út af þessum leik.
Mikið hefur verið
gert til að hreinsa of-
beldið út úr knatt-
spyrnunni í Evrópu og
víða hefur orðið mikil
breyting. England
kemur fyrst í hugann í
þeim efnum. Einnig þótti nokkur ár-
angur hafa náðst á Ítalíu, en nú
vakna þar spurningar á ný.
x x x
Engir leikir verða á Ítalíu umhelgina. Ekki er leikið í seríu A
vegna mikilvægs landsleiks við
Skota í Skotlandi og leikjum í neðri
deildum hefur verið aflýst. Það mun
því enginn deyja vegna fótbolta á
Ítalíu um helgina. Menn hljóta hins
vegar að spyrja sig hversu mikla
fórn sé hægt að færa vinsælustu
íþrótt heims og hvað margir þurfi að
deyja til að áhangendur hætti að
nota hana til að fá útrás fyrir sínar
verstu hvatir.
Ítalir eru heims-meistarar í knatt-
spyrnu. AC Milan er
Evrópumeistari fé-
lagsliða. Knattspyrna
á Ítalíu ætti að vera í
hæstu hæðum. Engu
að síður hvílir dökkt
ský yfir íþróttinni þar í
landi. Um helgina lét
áhangandi lífið. Hann
varð fyrir slysaskoti
lögregluþjóns, sem
hugðist stöðva æsta
áhangendur. Fórn-
arlambið sat hins veg-
ar í bíl á bensínstöð í
sakleysi sínu og var
ekki hluti af múgnum.
x x x
Í kjölfarið á þessum sorglega at-burði hefur komið til óeirða á
nokkrum stöðum á Ítalíu. Tveimur
leikjum var aflýst um helgina vegna
óláta. Aðrir leikir fóru fram, en
margir leikmenn sáu lítinn tilgang í
að sparka bolta eftir það, sem gerst
hafði. Eftir að leik var aflýst í Róm
réðust fótboltabullur á lögreglustöð
og brutu allt og brömluðu. Fjörutíu
lögregluþjónar slösuðust. Fjórir
Rómverjar voru handteknir og
verða jafnvel ákærðir fyrir hryðju-
verk. Leik Atalanta og AC Milan var
aflýst eftir að áhangendur liðanna
höfðu reynt að brjóta sér leið í gegn-
 




   víkverji skrifar | vikverji@mbl.is
Sá sem svarar játandi þremur
eða fleiri af eftirfarandi
spurningum, skal leita til
læknis og fara í öndunarmæl-
ingu:
 Hóstarðu oft flesta daga?
 Hóstarðu upp slími flesta
daga?
 Ertu andstyttri en jafn-
aldrar þínir?
 Ertu eldri en 40 ára?
 Reykirðu eða hefurðu reykt?
Tékklisti
 Langvinn lungnateppa
(LLT) er sambland af tveimur
sjúkdómum: Langvinnri
berkjubólgu og lungnaþembu.
LLT veldur stöðugum vanda-
málum í öndunarfærunum og
sýkingarhætta er meiri en hjá
öðru fólki.
 Sjúkdómurinn versnar
með hækkandi aldri.
 Núna eru átján prósent
Íslendinga með þennan sjúk-
dóm sem hefur aukist meðal
kvenna.
Hvað er LLT?