Morgunblaðið - 14.11.2007, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2007 29
- kemur þér við
Stóru keðjurnar gleypa
matvörumarkaðinn
Bankainnrásin hækkaði
íbúðaverð um fjórðung
Veggjalýs bíta fólk
í bólinu
Múm ógn við bandarískt
þjóðaröryggi
Skiptar skoðanir um
ofvirkni og lyfjagjöf
Astrid Lindgren lengi lifi
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?
EFTIRFARANDI varðar grein
Hauks Þorgeissonar „Eru föð-
urnöfn séríslenskt „misrétti“?“,
sem var svar við grein minni „Um
mannanöfn og mismunun á Ís-
landi“.
Ég vil byrja á að
undirstrika að ég hef
hvergi skrifað að „föð-
urnöfn“ séu séríslensk
hvað þá að föðurnöfn
séu „misrétti“. Meg-
ininntak greinar minn-
ar var: Lög um
mannanöfn mismuna
Íslendingum gróflega
og vinna um leið gegn
íslenskri tungu.
Þar segir frá þeirri
einföldu staðreynd að
nafnakerfi þjóðarinnar
sé tvískipt; ættarnöfn
og föður(móður)nöfn. Einnig þeirri
staðreynd að Íslendingar skiptast í
tvo hópa. Í öðrum, A-hópnum, er
fólk með fullan rétt til beggja kerf-
annna, en í hinum, B-hópnum, er
fólk sem aðeins hefur rétt til ann-
ars, þ.e. föður(móður)nafna. Einnig
segir að ættarnafnakerfið sé notað
af yfirgnæfandi meiri hluta mann-
kyns og nægir þar að nefna Evr-
ópu, Ameríku (Norður- og Suður-),
Ástralíu, Kína, Indland, Japan og
Rússland. Þar breytir engu sú vel
þekkta staðreynd að föðurnöfn eru
víða notuð ásamt ættarnöfnum eins
og t.d. í Rússlandi og arabaríkjum.
Haukur skrifar: „[Magnús] segir
að ættir sem „mega hafa nafn“
(þ.e.a.s. ættarnafn) séu „augljóslega
í betri aðstöðu“ en aðrar því að hin-
um sé „lögskipað í felur“. Nefnir
hann Blöndalsætt sem dæmi um
ætt í þessari góðu aðstöðu. Ég verð
að viðurkenna að ég veit ekki alveg
hvað Magnús er að fara. Á Íslandi
eru fjölmargar þekktar ættir sem
ekki tengjast neinu ættarnafni. Er
Engeyjarætt í felum?“
Ég stend við þá skoðun að án
Blöndal-ættarnafnsins vissu fáir Ís-
lendingar í dag hverjir eru af um-
ræddri ætt og hún því vart til í
hugum Íslendinga frekar en fjöldi
nafnlausra ætta á Íslandi – t.d.
Engeyjarætt. Já, hefði H. K. Lax-
ness ekki haft ættarnafn, eins og
t.d. hin heimsfræga Björk Guð-
mundsdóttir, og Eldjárn-ætt-
armerkið væri ekki til, þá væru við-
komandi ættir einfaldlega jafn
ósýnilegar og t.d. sjálfrar Bjarkar.
(Ættarnafn má fljótt gera þjóð-
þekkt t.d. með samstöðu ættar um
að koma einstaklingi með ætt-
armerkið í fjölmiðla,
t.d. sem fréttamanni
eða þulu, eða í áber-
andi þjóðfélags-
stöður.)
Haukur skrifar:
„Magnús telur að mis-
rétti felist í því að
þeir einir eigi kost á
að bera ættarnafn
sem eiga til þess ætt-
erni eða hjónaband.“
Það kemur þó sér-
staklega fram í grein
minni að ekki er leyfi-
legt að taka upp ætt-
arnafn maka. Hins vegar, sé annað
hjónanna (jafnvel aðeins að örlitlum
hluta) af t.d. þýskum, sænskum,
pólskum, tyrkneskum eða kínversk-
um uppruna og með tilsvarandi er-
lent ættarnafn, en hitt hjónanna al-
íslenskt og í B-flokki, hafa börn
þeirra aðeins val um eitt ættarnafn
og það útlent; og ættarnöfn eru
fólki gjarnan kær. Alíslenskur B-
maki hefur þá minni rétt en mak-
inn og eigin börn. Skiljanlegt er því
að erlend ættarnöfn (m.a. okkar
ágætu nýbúa) vinna nú hratt á.
Lögin vinna því einnig gegn ís-
lenskunni.
Haukur skrifar: „... misrétti er
innbyggt í næstum hvaða nafna-
kerfi sem er. Til dæmis er Pawel
Bartoszek, ..., ekkert nær því en
við Magnús að mega heita Eldjárn
eða Laxness – til þess þyrftum við
allir að finna okkur nýtt kvonfang.
Það hlýtur að vera misrétti að ekki
eigi allir völ á sömu nöfnum því að
eflaust þykja ekki öll nöfn jafnfín.“
Ég hef aðeins skrifað að nýbúar
færu beint í A-flokk, ekki að ætt-
arnafnakerfið sé jafnaðarkerfi, ald-
eilis ekki, en „P. Bartoszek“ stend-
ur B-flokkurinn opinn. Starf mitt,
sem svo margra í dag, snýr mest
að útlöndum og er Magnusson víða
vel þekkt ættarnafn m.a. vegna
frægra Svía. (Við flutning til Ís-
lands varð hins vegar dóttir mín tíu
ára að skipta um eftirnafn, en son-
ur minn ekki, enda faðirinn bara
Íslendingur, en ekki t.d. Svíi.)
Erlendis hef ég engan hitt sem
þekkir t.d. hið fagra alíslenska ætt-
arnafn Eldjárn né yfirleitt neitt af
þekktustu íslensku ættarnöfnunum.
Ekkert ættarnafn varð heldur að
„fínni“ ættarséreign á Íslandi þeg-
ar Vigdís Finnbogadóttir eða Ólaf-
ur Ragnar Grímsson urðu forsetar
lýðveldisins og hafa þau sennilega
hvorugt rétt til ættarnafns. Eins
færi t.d. með nýjan nóbels-
verðlaunahafa án ættarnafns.
Haukur virðist einmitt telja (eins
og sennilega flestir jarðarbúar) að
ættarnöfn séu „mis fín“. Þannig
gæti t.d. verið gagnlegt „kvon-
fangi“ (maka) að geta boðið upp á
rétt til ættarnafns fyrir afkom-
endur alla og því frekar sé ætt-
arvörumerkið „fínt“ og hægt að
veifa því t.d. framan í réttminna al-
íslenskt (B) fólk. Marga erlenda
samstarfsmenn mína á sviði félags-
og atferlisvísinda hefur raunar sett
hljóða við að heyra af þessari lög-
gjöf okkar.
Hér er einungis talað fyrir sjálf-
sögðum jöfnum rétti allra Íslend-
inga til nafnakerfa þjóðarinnar.
Ættarnöfn eru hins vegar aug-
ljóslega eins konar lögvernduð ætt-
arvörumerki á Íslandi á grundvelli
mismununarlaga. Þetta kemur m.a.
skýrt fram í frétt á forsíðu Morg-
unblaðsins 24. okt. 2007 um bann á
millinafnið Kjarrval vegna líkinda
við ættarnafnið Kjarval.
Margir málsmetandi Íslendingar
telja að umrædd mismunun sé
stjórnarskrár- og mannréttinda-
brot. Raunar telur einn meðlima
nefndarinnar sem vann að gerð lag-
anna að þessi mismunun sé „óhaf-
andi í lýðræðissamfélagi“.
Enn um mannanöfn
og mismunun á Íslandi
Magnús S. Magnússon skrifar
um nafnahefð Íslendinga » Lög um mannanöfnmismuna Íslend-
ingum og vinna um leið
gegn íslenskri tungu.
Magnús S. Magnússon
Höfundur er forstöðumaður Rann-
sóknastofnunar um mannlegt atferli
við Háskóla Íslands
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
MARGIR hafa dvalist um skeið í
öðrum löndum en heimalandi sínu
og látið nægja að minnast áranna
þegar heim er komið í fárra manna
hópi. Minningar um nokkur ár æv-
innar geymast um sinn og gleymast
jafnvel þegar tímar líða. Þau hafa
ekki orðið uppspretta neins við
heimkomuna öðrum að gagni eða
„heimalningum“ hvatning til að
kynnast hinu yfirgefna dvalarlandi
hins „veraldarvana“.
En þetta á ekki við um Tryggva
V. Líndal rithöfund sem af mikilli
eljusemi og hugmyndaríki hefur
haldið úti heilu félagi til að kynna
Kanada. Þrátt fyrir góðan stuðning
af öðrum áhugamönnum í stjórn er
það ekki ofsögum sagt að Vináttu-
félag Íslands og Kanada hafi frá
upphafi staðið og fallið með
Tryggva og hann verið verið hinn
óskoraði forystumaður félagsins.
Kanada er eitt víðáttumesta land
á jörðinni og íbúar um 30 milljón
talsins eða 100 sinnum fleiri en Ís-
lendingar. Skömmu eftir ísöld tóku
svonefndir frumbyggjar sem hvít-
ingjar hafa kallað indíána og Inúítar
(áður kallaðir Eskimóar af sama
fólki) að dreifa sér um hið mikla
land sem síðar var kallað Kanada.
Nokkur þúsund ár voru þeir einir
um hituna en einn góðan veðurdag
skall á fljóðbylgja mannhafs austan
um haf og Evrópumenn streymdu
að, Frakkar, Englendingar og allra
þjóða kvikyndi. Québec varð
franskt, annað enskt, en margar
aðrar tungur kváðu um síðir við um
allt landið, líka íslenska.
Tryggvi V. Líndal dvaldist nokk-
ur ár ungmenni ásamt móður og
systkinum í Toronto og síðar stund-
aði hann framhaldsnám í Winnipeg.
Hann tók ástfóstri við Kanada og
skömmu eftir heimkomu sína hófst
hann handa og stofnaði fyrrnefnt
félag þar sem haldnir hafa verið um
árabil mánaðarlegir fyrirlestrar all-
an veturinn. Raunar hafa alla jafna
á þessum fundum verið haldnir
tveir fyrirlestrar um kanadísk mál-
efni, oft með tónlistar í hléi.
Fyrirlestrarefnin hafa verið fjöl-
breytileg og mér virðist sem
Tryggvi hafi sjaldan leitað liðsinnis
sama fyrirlesara. Á dagskrá eru
þjóðmál, bókmenntir og aðrar listir,
vísindi, landlýsing, ferðasögur, mál-
efni Vestur-Íslendinga og allt sem
nöfnum tjáir að nefna. Fyrirlestr-
arnir hafa löngum verið haldnir í
húsi Félags- og hugvísinda í Há-
skóla Íslands, Odda, og verið yf-
irleitt vel sóttir.
Ekki hef ég orðið var við að
Tryggvi hafi sóst eftir fjárstuðningi
við hið fórnfúsa og tímafreka hug-
sjónastarf sitt. Hvet ég þó þá sem
um gætu vélt að hyggja að því með
hvaða hætti unnt væri að styrkja
Tryggva og félag hans, Vináttufélag
Íslands og Kanada.
Virðingarvert er það hjá Morg-
unblaðinu að halda úti blaðsíðu með
fréttum af Vestur-Íslendingum og
ber þá að nefna Steinþór Guðbjarts-
son sem séð hefur um fjölþætt efnið
enda gjörkunnugur lífi og starfi
Vestur-Íslendinga frá þeim tíma er
hann lyfti Grettistaki við ritstjórn
Lögbergs-Heimskringlu í Winni-
peg.
Þessir heiðursmenn tveir eiga
skilið þakkir fyrir kynningu á lífi og
sögu Kanada, ekki einungis Vestur-
Íslendinga, brotabroti Kan-
adamanna, heldur öllu því ótal
mörgu sem gerist í hinu stórbrotna
landi í vestri.
ÞÓR JAKOBSSON,
veðurfræðingur, Espigerði 2.
Kanada vegsamað
Frá Þór Jakobssyni