Morgunblaðið - 14.11.2007, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2007 31
fá að hverfa með sæmd. Guðmundur
Jónsson óperusöngvari var stórmenni
sem lifði og dó sem slíkur.
Garðar Cortes.
Fallinn er frá Guðmundur Jónsson,
einn af frumherjum óperuflutnings á
Íslandi og einn af mestu söngvurum
sem við höfum átt. Það væri vægt til
orða tekið að segja að Guðmundur
hefði verið einstakur maður, það var
hann svo sannarlega ekki aðeins sem
söngvari og söngkennari, heldur
einnig sem manneskja.
Hljóðfæri hans var frá náttúrunnar
hendi í hæsta gæðaflokki, röddin
bæði hljómmikil og áferðarfalleg og
tónsviðið óvenjumikið. Skapgerð
hans og lundarfar var og með því móti
að meðan aðrir söngvarar fóru nánast
á taugum er líða tók að frumsýning-
um var Guðmundur alltaf jafn pollró-
legur. Margir hefðu jafnvel sakað
hann um kæruleysi í þeim efnum, en
hann hafði ekki einu sinni fyrir því að
hita röddina upp áður en hann kom
fram opinberlega. Sjálfur sagði hann
enga þörf vera á því að hita upp radd-
færin. Þau væru jú 37 gráðu heit frá
náttúrunnar hendi. Einn af með-
söngvurum hans í Rigoletto, sem
mætti honum á ganginum við dyrnar
að sviðinu í Þjóðleikhúsinu er sýning
stóð yfir og hafði áhyggjur af því að
Guðmundur væri orðinn allt of seinn í
næstu innkomu, fékk þau svör að
þetta væri allt í besta lagi. Það væru
heilir sex taktar í innkomuna. Oftar
en einu sinni og oftar en tvisvar hafn-
aði hann frama á erlendri grund, þar
sem hann gat ekki hugsað sér að yf-
irgefa heimahagana. Sú ákvörðun var
hagur okkar Íslendinga sem fengum
að njóta listsköpunar hans jafnlengi
og raun ber vitni.
Sem kennari var Guðmundur ein-
stakur og þó reyndist hann byrjend-
um sérstaklega vel. Hann trúði því
staðfastlega að einfalda leiðin væri
alltaf sú besta og að söngur væri í
raun einungis beint framhald af tali.
Mestu máli skipti að öndunin væri
fyrirhafnarlaus og eðlileg og stuðn-
ingurinn góður. Þá var það grundvall-
aratriði í hans kennslufræði, að vel-
mótaður og fallegur tónn kæmi ávallt
í kjölfarið á skýrum og velframborn-
um texta. Hann hvatti mann stöðugt
til þess að treysta aldrei neinum
kennara ef eigin tilfinning og innsæi
segði annað.
Guðmundur var einstök fyrirmynd,
sannkallaður öðlingur og ljúfmenni
sem aldrei hallmælti nokkrum manni.
Hógvær og lítillátur, en slíkir kostir
einkenna gjarnan sanna listamenn.
Guðmundur Jónsson var minn
fyrsti söngkennari og sá sem ég var
lengst hjá. Hann lagði grunninn að
öllu sem ég kann á þessum sviðum.
Aðrir tóku svo við en oftar en ekki
hugsaði ég til baka og hélt áfram að
sækja í smiðju til hans. Ég hygg að
mér sé óhætt að fullyrða fyrir hönd
okkar, þeirra söngvara sem nutum
leiðsagnar hans, að við munum alla
ævi búa að þeirri kennslu sem hann
miðlaði til okkar.
Kæri vinur, það er komið að leið-
arlokum hjá okkur. Hafðu þökk fyrir
viðkynninguna og samfylgdina. Megi
hinn hæsti höfuðsmiður himins og
jarðar veita þér góða heimkomu.
Fyrir hönd Óperudeildar Félags ís-
lenskra leikara,
Stefán Arngrímsson.
„Viltu ekki í nefið,“ segir Guð-
mundur og það er enginn sérstakur
spurnarhreimur í röddinni því að
hann veit svarið.
„Æ,“ segi ég, „Guðmundur
minn …“
„Ég veit, vinur,“ segir Guðmundur
þá.
Þetta var eins konar helgisiðaat-
höfn, því auðvitað vissi Guðmundur
að ég hætti að taka í nefið þegar ég
var tólf ára. En í þessari spurningu
tókst honum eigi að síður að koma
ýmsu að: þeirri hlýju sem honum var
ásköpuð, því örlæti sem var hans aðal,
þeirri ríku kímni sem hann bjó yfir,
jafnvel láta glitta í þessa söngrödd
sem Íslendingar hafa dáð öðrum
fremur í hátt í sjö áratugi. Og svo
varð þetta inngangur að löngu sam-
tali um Þjóðleikhúsið, Ríkisútvarpið,
Kirsten Flagstad eða eitthvað allt
annað, því að áhugamálin voru mörg.
Ég heyrði hann syngja í vinahópi
fyrir örfáum árum og undraðist gróf-
lega aldursleysi raddarinnar. Enn
meira færðist hann í fang þegar hann
söng Þitt lof ó drottinn við jarðarför
skömmu síðar og söng háa tóninn
eins og ekkert væri, kominn vel yfir
áttrætt. Enda sagði hann mér einu
sinni, að lagt hefði verið hart sér á
námsárunum að fara yfir í hetjuten-
órfagið, þar vantaði alltaf hrausta
menn. Sem betur fer hlýddi hann
ekki því kalli. Það er nefnilega svo
undarlegt, að við Íslendingar höfum
eignast marga góða tenóra en fáa
barýtóna og ekki nema einn Guð-
mund Jónsson.
Það er afar gaman að hugsa til þess
að hafa verið þeirra forréttinda að-
njótandi að hafa fylgst með söngferli
Guðmundar frá fyrstu tíð, einkum á
óperusviðinu – allt frá Rígólettó í
Þjóðleikhúsinu 1951 sem var auðvitað
óvenjulega glæsileg frumraun ungs
söngvara – á alþjóðamælikvarða – til
gamla mannsins í Silkitrommu Atla
Heimis.
Þessi gamli gluggapússari sem
þráði þá fegurð sem örlögin höfðu
ekki gefið honum varð einn af hátind-
um á öllum ferli Guðmundar – og
verðlaunaður sem slíkur. Það er ekk-
ert launungarmál, að Guðmundur var
lengi að tileinka sér hina marg-
slungnu tónlist Atla – svei mér ef
Agnes Löve byrjaði ekki að vinna
með honum í janúar og frumsýningin
var í júní. En smám saman náði efnið
og tónlistin slíkum tökum á Guð-
mundi, að það lá við að þyrftum að
hafa aukakastara til taks ef hann
skyldi nú ekki lenda inni í þeirri ljós-
keilu sem honum var ætluð – af
hreinni innlifun; annars var Guð-
mundur mjög nákvæmur um allt slíkt
og samviskusamur listamaður. Og
þessi innlifun greip áhorfendur ekki
síður, þeir urðu vitni að óvenjulegri
músíksviðslist.
Nú á dögum þykir Íslendingum
mest um, ef einhver listamaður okkar
haslar sér með einhverjum hætti völl
í útlöndum, enda gerir fjarlægðin
fjöllin blá sem fyrr. Oft sést okkur yf-
ir þá sem kosið hafa að rækta garðinn
hér heima. En án þeirra væri hér
enginn garður. Og Guðmundur Jóns-
son var í fremstu röð slíkra garð-
yrkjumanna.
Ég kveð góðan vin með þessum fá-
tæklegu orðum og bið honum og að-
standendum hans blessunar. En ef
hann kemur nú til mín í draumi í nótt
og segir: „Viltu ekki í nefið?“ þá svara
ég þakklátri röddu: „Já, ætli það
ekki, bara í þetta sinn.“
Sveinn Einarsson.
Í kvæði sínu um þann vesturbæ
sem Guðmundur Jónsson ólst upp í
frá sex ára aldri dró Tómas Guð-
mundsson í efa að fegurra væri í Kína
en þar – og leit heiminn í hnotskurn í
bænum og sænum úti fyrir.
Margir sem telja heimsfrægðina
eftirsóknarvert hlutskipti hafa haft á
orði að með söng sínum hefði Guð-
mundur farið létt með að sigra heim-
inn, en það voru bara ekki hans ær og
kýr. Jafn margir – ef ekki fleiri – vita
að hann var allt of mikill vesturbæ-
ingur, KR-ingur og vinur gráslepp-
unnar til þess að fljúga lungann úr
starfsævinni með ferðatöskur milli
hótelherbergja fjarri heimili og ást-
vinum, því að hann var í hjarta sínu
mikill heimilismaður. Þegar svo bar
undir var hann hrókur alls fagnaðar á
góðra vina fundi, þótt áföll og alvara
lífsins sneiddi ekki hjá garði hans. Of-
næmistaugaveiklun var honum fjarri,
en geðprýði og spauggáfa eiginleg.
Gleði og gaman hversdagslífsins var
honum áreiðanlega meira virði en
áhætta heimsfrægðarinnar. Og hann
var mikill mannasættir í lífsins lander
og vissi að stundum dugðu engin ráð
betur til að greiða úr tímabundnum
vanda en sígild einkunnarorð hans:
„Fáðu þér í nefið, elsku drengurinn!“
Tvo áratugi vorum við Guðmundur
samstarfsmenn hjá Ríkisútvarpinu á
Skúlagötu 4 og hann næsti yfirmaður
minn lengst af þess tíma. Þau tólf ár
sem ég var dagskrárstjóri hljóðvarps
mátti heita að skrifstofur okkar á
fimmtu hæð lægju saman, en meðan
Árni Kristjánsson var tónlistarstjóri
var hann á milli okkar. Að mörgu
leyti get ég varla hugsað mér ólíkari
menn en þessa tvo afburðamenn í
tónlist, en það var mikill háskóli að
kynnast þeim og blanda við þá geði
og reynslu í blíðu og stríðu fyrir leik-
mann í þeim efnum sem aukinheldur
hefði aldurs vegna getað verið sonur
hvors þeirra sem var. Þeim háskóla
tengdist fleira útvarpsfólk í ýmsum
greinum sem hér verður ekki nefnt
nú og horfið er af heimi, en minningar
mínar frá þeim árum verða ekki rakt-
ar að sinni.
Nægja verður nú að þakka þá gleði
og gæfu að hafa fengið að verða sam-
ferða Guðmundi Jónssyni og átt við
hann ljúft og ánægjulegt samstarf og
glaðar stundir sem geymast í sjóði
minninganna. Til þess eru þessar lín-
ur settar á blað, enda hagar tilviljun
því svo að ég get ekki verið viðstadd-
ur útför hans, en ekkju hans, börnum
og öðrum ástvinum votta ég samúð
mína.
Mér er til efs að nokkur íslenskur
söngvari hafi sungið fleiri samtíðar-
menn sína til moldar í bókstaflegri
merkingu en Guðmundur Jónsson.
Við sem unnum með honum innst á
fimmtu hæðinni forðum vissum alltaf
hvað það þýddi þegar opið var inn til
hans, en inniskórnir einir heima
stutta stund eftir hádegið. Hann
hafði þá brugðið sér niður í Dóm-
kirkju eða eitthvert annað guðshús
bæjarins til að þjóna samferðamönn-
um sínum og samfélagi með ljúf-
mennsku sinni, greiðvikni og ein-
stæðum hæfileikum sem entust
honum vel og lengi.
Guðmundur Jónsson var mikill
listamaður sem tók vesturbæinn
fram yfir heimsborgir tónlistarinnar
og gaf þjóð sinni líf sitt og list. Í Los
Angeles himnanna hlýtur hann að
eiga góða heimvon.
Hjörtur Pálsson.
Þegar þetta er ritað rennur lestin
áfram með mig innanborðs á sólrík-
um nóvemberdegi. Áfangastaðurinn
er enn eitt óperuhúsið og verkefnið
Falstaff eftir meistara Verdi. Ég
spyr mig reglulega hvernig í ósköp-
unum standi á því að líf mitt tók þessa
stefnu? Hvað varð þess valdandi að
ég er svo lánsamur að syngja og leika
mörg af mínum draumahlutverkum
hér og þar í Evrópu? Ætli svarið liggi
ekki í fyrsta söngtímanum hjá Guð-
mundi Jónssyni haustið 1991.
Oft held ég að heilladísir hafi verið
að verkum þegar mér var ráðlagt að
sækjast eftir Guðmundi sem mínum
leiðbeinanda við Söngskólann í
Reykjavík. Ætli ég hafi ekki á marg-
an hátt verið áttavilltur ungur maður
sem stóð frammi fyrir ótal möguleik-
um hvað nám og starf varðaði. Í mín-
um huga er engin spurning að námið
hjá Guðmundi gjörbreytti mér og
hafði afar mótandi áhrif á mig í alla
staði. Það var ekki slæmt að vera sagt
að „slappa af“ á þessum aldri.
Ég minnist margra stunda kom-
andi á hlaupum úr vinnu, uppskrúf-
aður af stressi, í söngtíma til Guð-
mundar. Það tók ekki nema örfáar
mínútur fyrir Guðmund að vinda ofan
af manni vitleysuna og koma manni
að verki. Í lok tímans fannst ekki af-
slappaðri maður á jarðríki og öll
vandamál virtust horfin. Þetta var
galdur Guðmundar.
Starf okkar söngvara er eilífðar-
nám. Ætíð blasa við ný vandamál, ný
hlutverk, nýjar aðstæður sem þarf að
leysa. Ég upplifi æ sterkar að sá
grunnur sem Guðmundur lagði er
sterkasta vopnið sem ég hef til að
takast á við starfið. Fyrir mig er
skemmst að minnast mikilvægrar
frumsýningar í Þýskalandi, en ég
náði mér í flensuskít daginn áður og
var heldur aumur þegar stóra stund-
in rann upp. Mér var skapi næst að
aflýsa, en með því að hugsa til Guð-
mundar og rifja upp hans ráðlegg-
ingar komst ég í gegnum kvöldið. Það
var Guðmundi að þakka.
Þótt Guðmundur hafi lagt ríka
áherslu á að söng sé ekki hægt að
kenna, einungis læra, þá var hann og
verður minn eini sanni lærimeistari.
Og þrátt fyrir að stórkostleg rödd
Guðmundar sé nú þögnuð þá lifir
viska hans og umhyggja fyrir söng-
listinni.
En nú er mál að taka dálítið í nefið
og reyna að syngja eins og maður.
Blessuð sé minning Guðmundar
Jónssonar.
Ólafur Kjartan.
Sigrum krýndan söngvarann
sem öll þjóðin dáði og ann
kvað ég – kostaríkan mann,
þeir koma „fáir“ eins og hann.
(J.Hj.J.)
Í minningunni um Guðmund Jóns-
son ber hæst stórbrotna, fagra rödd
hans og frægan söng.
En þrátt fyrir yfirburðina á tónlist-
arsviðinu miklaðist hann ekki. Eins
og ég kynntist honum var hann hæv-
erskur, mikið ljúfmenni, hjartahlýr,
traustur vinur – ætíð skemmtilegur,
orðheppinn og hnyttilega gamansam-
ur. Hjálpsamur var hann einnig og
óspar á sjálfan sig.
Oft leitaði ég aðstoðar hans við at-
hafnir sem ég stjórnaði – aðstoðar?
Nei. Rétta orðið væri að „krýna“ at-
hafnir, því hvað gat verið ósagt, eða
ósungið, þegar Guðmundur lauk söng
sínum? Sem dæmi: Lofsöngur
Beethovens, „Þitt lof, ó Drottinn,“
sem var og er fyrir mér „lagið hans“.
Þegar ég leitaði til hans var svarið
jafnan á sama veg: „Já, Jón minn,“
þannig ávarpaði hann mig alltaf, „við
gerum þetta.“ Orð hans voru traust
eins og hann var traustur sjálfur. En
nú er hann farinn.
Hvíldin er fengin blessuð, blíð,
sem þá blómkrónur höfuð hneigja.
En „tónninn hans“ ómar alla tíð,
mun aldrei deyja.
(J.Hj.J.)
Kæru ástvinir allir. Guð veri með
ykkur.
Blessuð sé minning Guðmundar.
Jón Hjörleifur Jónsson.
Á fámennri útisamkomu rétt fyrir
1970 reyna nokkrir leikarar, tónlist-
armenn og söngvarar að flytja list
sína. Hljóðkerfið er lélegt og píanóið
svolítið falskt. Það er svalt og regnúði
og vindur valda erfiðleikum allt þar
til Guðmundur Jónsson stígur fram
og byrjar að syngja í kapp við nátt-
úruöflin á þann hátt að aldrei sá ég
hann fara slíkum hamförum á óp-
erusviði og afrekaði hann þó margt
þar. Þegar hann syngur um hrausta
menn tekur hann langa tóninn í sínar
20 sekúndur en gjóar síðan augum til
undirleikarans til merkis um að hann
ætli að tvöfalda lengdina. Undirleik-
arinn gerir það en Guðmundur lætur
það ekki nægja því í lok lagsins gerir
hann enn betur þegar að háa langa
tóninum kemur og endar með því að
ganga langt fram fyrir hljóðnemann
og láta þrumurödd sína hljóma milli-
liðalaust. Fólkið horfir agndofa á
þennan afreksmann sem minnir á
meistarann frá Nazaret sem þaggaði
niður í vindinum. Ég hugsa með mér:
Af hverju syngur þessi maður hér, –
meistari sem gæti verið búinn að fara
sigurför í erlendum óperum? En ég
veit svarið: Hann kaus heldur að vera
konungurinn á Íslandi og þá fyrst og
fremst konungur alþýðunnar og
gleðja hana með list sinni. Sveitafólk-
ið hér fær að upplifa frammistöðu
sem ekki er hægt að leika eftir á
vernduðum vinnustað eins og óperan
er í samanburði við túnið sem við
stöndum á. Óteljandi eru þeir staðir
um allt land þar sem leiðir okkar lágu
saman vegna þess að engin samkoma
var svo fámenn eða aðstæður svo
frumstæðar að hann léti það koma í
veg fyrir að syngja fyrir fólkið eins og
honum var einum lagið. Fyrir þetta
tel ég mér skylt að þakka honum og
votta aðstandendum hans og þjóðinni
samúð þegar leiðir skilur. Hann
hlýddi kallinu „Brátt skal þá kalla frá
fjöru til fjalla …“ Þannig að betur
verður ekki gert.
Ómar Ragnarsson.
Vinur minn Guðmundur Jónsson
er látinn. Hann var einstakur maður.
Við áttum margar góðar stundir sam-
an. Ég gleymi ekki þegar við hitt-
umst í fyrsta skipti á Vatnsstígnum
fyrir 12 árum. Auðvitað bauð hann
mér í nefið. Hann var svo glaður og
kátur og hress. Við hlógum og gerð-
um grín að tilverunni. Upp frá þeirri
stundu urðum við miklir vinir. Það
bar aldrei skugga á okkar vináttu.
Heimili hans stóð mér ávallt opið. Þar
leið mér vel. Og ógleymanlegar eru
mér stundirnar þegar hann leiðbeindi
mér í söngnum.
Guðmundur minn! Ég vil þakka
þér fyrir allt sem að þú og hún Elín
hafið gert fyrir mig. Elín mín! Ég
votta þér mína dýpstu samúð. Guð
blessi ykkur og varðveiti. Ykkar vin-
ur
Guðfreður Hjörvar Jóhannesson.
Hann Mummi frændi kvaddi
þreyttur lífdaga hinn 5. nóvember sl.
Honum hafði hrakað mikið síðasta
hálfa árið, en hún Lella vakti yfir hon-
um síðustu mánuðina. Hann var
heppinn að hafa kynnst henni Lellu.
Mummi var Vesturbæingur eins og
mín móðurætt, sem kennir sig gjarn-
an við Sveinsbakarí sem þá var á
horni Vesturgötu og Bræðraborgar-
stígs.
Hann Guðmundur Jónsson var
mikill maður, hann var listamaður,
hann söng sig inn í hjörtu þjóðarinn-
ar í meira en hálfa öld.
Ég kom oft á heimili Mumma og
Lellu og ætíð söng Mummi, hann
lagði kapal og söng.
Guðmundur skipti aldrei skapi,
hann var alltaf eins. Hann sagði mér
þó einu sinni að hann hefði orðið
reiður þrisvar og hann myndi bara
tvö skiptin, þannig að það þriðja gat
ekki hafa verið alvarlegt.
Elsku Lella mín, þinn söknuður er
mikill, en ég veit að vel verður tekið á
móti Mumma þínum handan móð-
unnar miklu af undangengnum ást-
vinum hans, en styrkur okkar sem
eftir lifum hlýtur að felast í björtum
minningum um góðan og hjartahlýj-
an mann. Sú minning mun ylja okkur
til æviloka.
Guðrún Þóra Hjaltadóttir.
✝
Bróðir okkar, mágur og frændi,
SIGURÐUR PÉTUR BJÖRNSSON,
Silli á Húsavík,
andaðist þriðjudaginn 13. nóvember á
Heilbrigðisstofnun Þingeyinga.
Arnviður Ævarr Björnsson,
Einar Örn Björnsson, Laufey Bjarnadóttir,
systkinabörn og fjölskyldur þeirra.
✝
Okkar kæri bróðir og frændi,
MAGNÚS ÓLAFSSON
húsgagnasmíðameistari,
Kjartansgötu 5,
verður jarðsunginn frá Fossvogskapellu fimmtu-
daginn 15. nóvember kl. 15.00.
Fyrir hönd aðstandenda,
Aðalheiður Ólafsdóttir,
Ólöf Unnur Harðardóttir,
Jóna Sigurbjörg Óladóttir.