Morgunblaðið - 29.11.2007, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2007 27
Morgunblaðið/Ómar
dar leggja til að í skólum fari fram fræðsla um mis-
og trúarbrögð en að þar sé ekki stunduð boðun trúar.
listar. Adés kveðst þakklátur fyrir það lán sem hann hef-
ur notið. „Þetta er ekki svo einfalt. Ef við tökum dæg-
urtónlistina sem dæmi, þá bíður fólk spennt eftir nýjum
plötum vinsælla listamanna. En það er ekki þar með sagt
að allar plötur lifi og nái því að verða klassískar í tímans
rás. Stærri tónsmíðar verða aldrei jafn margar og dæg-
urlög. Það þarf mörg tónverk til að finna það eina sem
mun standa sem minnisvarði um sinn tíma. Ef við tökum
eitthvert ár, segjum 1825, þá voru mörg hundruð tón-
skáld að semja tónlist þá, en okkur dettur kannski í hug í
fljótu bragði að nefna tvö þeirra, eða þrjú. Samt dettur
okkur ekki í hug að tala um að árið 1825 hafi verið slæmt
tónlistarár.“ Í þá daga voru tónskáld yfirleitt alhliða tón-
listarmenn og léku á hljóðfæri jafnframt því að semja, og
stjórnuðu – rétt eins og Adés gerir sjálfur. Þetta er mun
sjaldgæfara í dag. „Það getur verið einangrandi starf að
semja tónlist. Þess vegna finnst mér tónskáld þurfa að
vera sýnileg við flutning eigin verka og taka þátt í honum.
Þetta er að sjálfsögðu undir einstaklingnum komið.
Uppáhaldstónskáldið mitt, Gerald Barry, kemur aldrei
fram á tónleikum, en spilar mikið sjálfur, og gerir stund-
um eigin upptökur af verkum sínum fyrir hljóðfæraleik-
ara. Ég get varla ímyndað mér að Beethoven hafi getað
spilað mikið sjálfur undir lok ferils síns og þó hafði hann
hjarta hljóðfæraleikarans. En í þá daga var heldur ekki
gerður jafn mikill greinarmunur á tónskáldi og hljóðfæra-
leikara. Þetta voru bara tónlistarmenn. Debussy kallaði
sig til dæmis ekki tónskáld, – heldur tónlistarmann. En
þegar ég fer að hugsa um það, – þá hafa öll uppáhalds-
tónskáldin mín líka verið hljóðfæraleikarar. Sibelius var
frábær fiðluleikari, Stravinskí snjall píanóleikari og Berl-
ioz var stórkostlegur hljómsveitarstjóri. Fyrir mig er
þetta stöðug átök við tímann, og að finna svigrúm fyrir
það sem ég þarf að gera. Meðan ég get samið tónlist er ég
fyrst og fremst tónskáld,“ segir Adés. Honum er tamt að
vísa í tónlist fortíðarinnar, og sem píanóleikari og hljóm-
sveitarstjóri lifir hann og hrærist ekki síður í henni en
þeirri nýju. „Það væri fullkomlega merkingarlaust fyrir
mig að fást við tónsmíðar og þekkja ekki fortíðina. Ég
þykist þó ekki þekkja allt sem á hefur gengið í tónlistar-
sögunni. En þær spurningar sem tónskáld glímir við í dag
eru nákvæmlega þær sömu og tónskáld ársins 1825 eða
1715 glímdu við. Ég gæti ekki lifað án samskiptanna við
þau.“
Sálmasinfónían með Hamrahlíðarkórunum
Hitt verk Adés sem leikið verður í kvöld er fiðlukons-
ertinn Concentric Paths, saminn fyrir Fílharmóníusveit-
ina í Los Angeles árið 2005. Einleikari kvöldsins er ungur
þýskur fiðluleikari, Carolin Widman. Hljómsveitin leikur
einnig Scherzo fantastique eftir Stravinskí, og síðast en
ekki síst flytur hljómsveitin með fulltingi Hamrahlíðar-
kóranna, sem nú fagna 40 ára afmæli, Sálmasinfóníuna
eftir Stravinskí, en Þorgerður Ingólfsdóttir hefur verið
kórstjóri í Hamrahlíðinni frá upphafi.
umflutnings á
hann stjórnar
ann 1997 fyrir
mingham sem
kið með í tón-
íðustu tónleik-
ham og enn á
armóníusveit-
r út um allan
ar samin 1995
um allan heim
és samdi aðra
Shakespeares,
en, sem frum-
l þau verðlaun
tnast um dag-
mas Adés eft-
egir sjálfur að
n hann munar
a Tsjaíkovskí-
skáld, lífs sem
g tekur þátt í
m píanóleikari
áld. Hann hef-
nskáld, hljóm-
hverja hljóm-
hann sest nið-
jómsveitinni í
yrsta stórvirki
um heiminn, –
venjulegur og
hefur fleiri en
r geðsjúka, en
ra; athvarf eða
inhverjum að-
verulegt, jafn-
ekki til staðar
g hvern annan
nveruleika. En
eru skjól.“
m samtímatón-
tjórnar eigin verkum
Adés „Það væri fullkomlega merkingarlaust fyrir mig
að fást við tónsmíðar og þekkja ekki fortíðina.“
STEFNA ríkisstjórnar-
innar er að veita heilbrigð-
isþjónustu á heimsmæli-
kvarða. Að á Íslandi verði
lögð stóraukin áhersla á for-
varnir á öllum sviðum og
stuðlað að heilbrigðari lífs-
háttum. Brýnt er að skapa
þjóðfélag þar sem fólk á auð-
velt með að taka heilsu-
samlegar ákvarðanir þegar
kemur að geðrækt, mataræði
og hreyfingu. Í þessum anda
er nú verið að vinna að mót-
un heilsustefnu á vegum
heilbrigðisráðherra.
Forvarnir og heilsuefling
eru tvær hliðar á sama pen-
ingi í þeim skilningi að allar
forvarnir stuðla
að heilsueflingu
og heilsuefling er
forvörn. Í þeirri
stefnumótunar-
vinnu heilbrigðis-
ráðuneytis sem
nú stendur yfir
hefur verið
ákveðið að nota
hugtakið heilsu-
eflingu yfir hvort
tveggja þar sem
það endurspeglar
betur þá sýn,
markmið og
aðferðafræði sem
lagt er upp með.
Með sömu rökum
má tala um
Heilsustefnu í
stað forvarna-
stefnu.
Við lifum í
hröðum og sí-
breytilegum
heimi þar sem við
stöndum frammi
fyrir ógnunum við
heilsufar og verk-
efnum tengdum
lýðheilsu sem síð-
ur voru til staðar
fyrir örfáum ár-
um. Breyttu þjóðfélagi fylgja
aukin lífsgæði, fleiri tækifæri
og betri lífskjör, en jafnframt
verðum við að horfast í augu
við og taka á þeim fylgikvill-
um sem fylgja breytingunum.
Þar má m.a. nefna aukna
kyrrsetu, aukið áreiti, breytt
mataræði, aukna félagslega
einangrun og aukna vímu-
efnaneyslu sem nokkra or-
sakaþætti sem m.a. hafa leitt
af sér offitu og tengda sjúk-
dóma og aukna tíðni geðrask-
ana. Því er mótun Heilsu-
stefnu og aðgerðir tengdar
orsakaþáttum heilbrigðis í
kjölfarið málefni sem færist
ört framar á forgangslista
heilbrigðisyfirvalda á Vest-
urlöndum. Þess sér glöggt
stað þegar litið er á hvernig
forgangsmál Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar
(WHO) hafa þróast á síðustu
árum.
Til að ná árangri þarf að
hvetja fólk til jákvæðrar
breytni og atlætis, gefa fólki
tækifæri til að breyta sjálft
og umbuna fyrir jákvæða
breytingu á lífsháttum. Þann-
ig getum við náð árangri í
því að efla heilbrigði þjóð-
arinnar, með samvinnu og
frumkvæði á sviði heilsuefl-
ingar. Það þarf að efla starf
grasrótarinnar, hinna frjálsu
félagasamtaka og treysta þar
samstarf þeirra við fulltrúa
heilbrigðisráðuneytisins og
stofnana þess auk þess sem
treysta þarf samstarf ólíkra
fræðigreina.
Lýðheilsa er afar mikil-
væg. Áhrifaþættir hennar
eru fjölbreytilegir; heilsu-
farslegir, félagslegir, efna-
hagslegir, skipulagslegir. Sú
vinna sem farin er af stað við
mótun Heilsustefnu byggir í
grófum dráttum á fjórum
meginstoðum: rannsóknum,
aðferðafræði, leiðum og
markmiðum – þ.e. hvar við
stöndum, hvert við ætlum,
hvaða leið við ætlum þangað
og hvernig við ætlum að
komast þangað. Það er ljóst
að rannsóknaþátturinn leikur
lykilhlutverk í því að stýra
vinnu, fjármagni og öðrum
aðföngum í rétta átt. Að-
ferðafræðin er „lárétt“ þar
sem aðilar ríkis og sam-
félagsins eru leiddir í sam-
vinnu um leiðir að sameigin-
legum markmiðum. Að lokum
er síðan lögð áhersla á mæl-
anleg markmið þannig að á
hverjum tíma sé hægt að
leggja faglegt
mat á útkom-
una og leggja
línur um fram-
haldið. Áherslu-
þættir Heilsu-
stefnunnar sem
unnið verður út
frá eru orsaka-
þættir, s.s.
hreyfing og
mataræði, en að
sjálfsögðu er
ætlunin með því
að vinna á þeim
afleiðingaþátt-
um sem ekki
eru nefndir, s.s.
offitu, geðrösk-
unum, vímu-
efnaneyslu, fé-
lagslegri ein-
angrun o.fl.
Gert er ráð
fyrir að stefnan
verði kynnt á
fyrsta ársfjórð-
ungi ársins
2008 og svo
framkvæmda-
áætlun til
þriggja til fjög-
urra ára í fram-
haldi af því.
Mótun Heilsustefnu íslensku
þjóðarinnar og framkvæmd
hennar á að vera samvinnu-
verkefni þar sem fullt tillit
verður tekið til þeirrar vinnu
sem þegar hefur farið fram á
vettvangi sveitarfélaga, opin-
berra aðila og í grasrótinni.
Mikil vinna hefur farið fram
á vettvangi heilsueflingar á
undanförnum árum og marg-
ar góðar tillögur verið settar
fram. Þessar tillögur verða
lagðar til grundvallar í því
starfi sem nú er verið að
vinna. Hugmyndin er að gera
tilraun til að samhæfa
reynslu okkar, stefnu og að-
gerðir. Með slíkri samstöðu
getum við ekki aðeins bætt
heilsufar þjóðarinnar heldur
getum við orðið öðrum þjóð-
um fyrirmynd.
Innan heilbrigðisráðuneyt-
isins hefur verið hafin vinna
við að leggja drög að stefn-
unni og leita til þeirra fjöl-
mörgu aðila sem hafa lengi
gengið götu forvarna og
heilsueflingar og gætu lagt
lóð á vogarskálarnar. Til þess
að Heilsustefnan standi undir
nafni sem stefna þjóðar er
afar brýnt að sem flestir
komi að mótun hennar. Ég
vil því fara þess á leit við þá
landsmenn sem telja sig hafa
eitthvað fram að færa til
Heilsustefnunnar og fram-
kvæmdar hennar að þeir setji
sig í samband við ráðuneytið
og geri því auðveldara að
veita allri íslensku þjóðinni
hlutdeild í Heilsustefnunni.
Ábendingar berist á netfang-
ið heilsustefna@htr.stjr.is.
Heilsustefna
Íslendinga
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson
Guðlaugur Þór
Þórðarson
» Brýnt er aðskapa þjóð-
félag þar sem
fólk á auðvelt
með að taka
heilsusamlegar
ákvarðanir þeg-
ar kemur að
geðrækt, mat-
aræði og hreyf-
ingu.
Höfundur er
heilbrigðisráðherra.
unblaðið seg-
r, borg-
arinnar og
, fagna
og þeirri
é lögð á að
nnskóla ann-
g lífsskoð-
eigi að ein-
g virðingu á
g. „Mér
t að menn
ví að samstarf
sskoð-
forsendum
glum sem
verjum stað
ög og náms-
og leggur
la um trúar-
fari fram
a eigi þar
trúar. „Ég
grunnskóla
sinna vel því
mikilvæga hlut-
verki sínu að
fagna fjölbreyti-
leika á jákvæðan
hátt og rækta
með börnum um-
burðarlyndi og
skilning.“
Oddný segist
einnig afar sátt
við þá breytingu sem gerð sé á 2.
gr. grunnskólalaga samkvæmt ný-
kynntu frumvarpi mennta-
málaráðherra, þar sem það fangi
betur samfélag nútímans. Þar
sagði áður að starfshættir skólans
skyldu mótast af „umburðarlyndi,
kristilegu siðgæði og lýðræðislegu
samstarfi“ en í lagafrumvarpinu er
lagt til að starfshættir skuli mótast
af „umburðarlyndi, umhyggju,
sáttfýsi og virðingu fyrir mann-
gildi“.
ið á forsendum skólans
Oddný Sturludóttir
„VIÐ erum mjög ánægð með nið-
urstöðu þessarar skýrslu því hún
uppfyllir þau viðhorf sem Sið-
mennt hefur haft til opinberra
skóla. Tillögur nefndarinnar falla
þannig saman við það sem við höf-
um verið að segja gegnum árin,“
segir Bjarni Jónsson, varafor-
maður Siðmenntar – félags sið-
rænna húmanista á Íslandi.
Í könnun á stöðu samstarfs
kirkju og skóla, sem skýrslan
byggist á, kemur fram að algengt
sé fyrir jólin í leikskólum að
sungnir séu kristilegir söngvar og
rætt um fæðingu Jesú, einnig fari
fram umræða um kristin gildi í
kringum jólin. Í flestum grunn-
skólum eru sungnir kristilegir
söngvar fyrir jól, sagðar kristi-
legar jólasögur og rætt um fæð-
ingu Jesú, en umræða um kristin
gildi fer í flestum tilfellum fram í
kringum jól og páska.
Að sögn Bjarna hefur Siðmennt
lengi bent á það að hluti af hefð-
bundnum venjum í skólastarfi í
kringum jól samrýmist ekki ver-
aldlegum skólum, eins og íslenskir
skólar séu í dag. „Við teljum það
ekki samrýmast nútíma skólakerfi
að kenna börnum bænir í skólum,
standa fyrir sálmasöng, bjóða upp
á helgileiki eða gefa börnum í
skólum trúarrit eins og Nýja testa-
mentið.“ En í ljósi þess að erfitt
getur reynst að gera skýran grein-
armun á fræðslu og boðun trúar
ætti þá, að mati Siðmenntar, að
leggja af í skólum landsins jóla-
hald á borð við litlu jólin? „Við
leggjumst ekki gegn litlu jólunum
þvert á móti. Jólahald í skólum er
hið besta mál og hluti af sögunni
og hefðinni. Í mínum huga felast
skilin í því hvort verið sé að fræða
eða matreiða ofan í börnin gild-
ishlaðnar kenningar trúar, þ.e.
stunda trúboð.“
Eitt að fræða,
gildishlaðnar
trúarkenn-
ingar annað
„ÞESSI skýrslan er liður í því að
skýra samskiptin sem eru milli
kirkju og skóla, sem eru mjög
margvísleg og ríkt hafa lengi og
byggja á þeirri
hefð að skóla-
starf er sprottið
upp úr fræðslu-
farvegi kirkj-
unnar á sínum
tíma,“ segir
Halldór Reyn-
isson, verk-
efnastjóri
fræðslusviðs
Biskupsstofu og
einn höfunda skýrslu starfshóps
um samstarf kirkju og skóla sem
unnin var á vegum leikskóla- og
menntasviðs Reykjavíkurborgar.
Að sögn Halldórs er mikilvægt
að hafa í huga að forsendur skól-
ans og kirkjunnar eru ekki þær
sömu og því sé eðlilegt að kirkjan
eigi samstarf við skólann á for-
sendum skólans. „Við höfum reynt
mjög að vera fagleg í okkar nálg-
un varðandi samstarf kirkju og
skóla, vitandi það að skólinn hefur
aðrar forsendur í sínu starfi held-
ur en kirkjan, því skólinn fræðir
um lífsviðhorf og trú, en það er
ekki hlutverk skólans að boða
trú.“
Að mati Halldórs hefur trúar-
bragðafræði sem fag aldrei verið
jafnmikilvæg og nú á tímum. Segir
hann mikilvægt að fræðast um
trúarbrögð, bæði til skilnings á
eigin menningu sem og menningu
þeirra sem koma nýir til landsins.
„Í því samhengi hlýtur að vera
rökrétt að kennt sé mest um þau
trúarbrögð sem mest hafa mótað
íslenskt samfélag í þúsund ár, þ.e.
kristnina. Vegna þess að íslensk
og evrópsk menning verður ekki
skilin ef menn hafa engan skilning
á því hvað kristnin gengur út á.“
Trúarbragða-
fræðsla
aldrei verið
mikilvægari
Halldór Reynisson