Morgunblaðið - 31.12.2007, Qupperneq 26

26 MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Á
rið 2007 var viðburðaríkt á vettvangi
stjórnmála og efnahagsmála á Íslandi.
Ný ríkisstjórn kom til valda í landinu
og margvíslegar sviptingar urðu í við-
skiptalífi og á mörkuðum.
Úrslit kosninganna í maí voru Sjálf-
stæðisflokknum hagstæð. Flokkurinn
bætti við sig um þremur prósentustig-
um í fylgi frá 2003 og á nú í fyrsta sinn í sögunni fyrsta þing-
mann í öllum kjördæmum. Þingmenn flokksins eru 25 og
fjölgaði um þrjá frá 2003 en þeir hafa flestir verið 26, eftir
kosningarnar 1991 og 1999. Af þingmönnunum 25 eru níu
sem ekki höfðu áður setið á Alþingi. Endurnýjun var því
mikil og ljóst að mannval er einnig mikið í þessum öfluga
hópi.
Á landsfundi Sjálfstæðisflokksins í apríl skynjaði ég strax
hvert stefndi varðandi kosningarnar. Baráttuandi var mikill
og góður á þessum glæsilega fundi og hlutum við Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir varaformaður flokksins afgerandi
stuðning til áframhaldandi forystu. Hleypti fundurinn fram-
bjóðendum og flokksmönnum miklu kappi í kinn vikurnar
fram að kosningum.
Sjálfstæðisflokkurinn var ótvíræður sigurvegari kosning-
anna, með langmest fylgi, tæplega 37% atkvæða, og mjög
góða fylgisaukningu. Bilið milli hans og næststærsta flokks-
ins, sem var um þrjú prósentustig í kosningunum 2003, er nú
tíu stig. Vinstri hreyfingin – grænt framboð vann einnig góð-
an sigur en aðrir flokkar töpuðu fylgi. Mestu skipti í því sam-
bandi að Framsóknarflokkurinn tapaði fimm þingmönnum í
kjölfarið á illvígum innanflokksátökum eins og lesa má um í
æviminningabók núverandi formanns flokksins.
Fyrir kosningar lá fyrir af hálfu Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks að þeir hefðu hug á áframhaldandi sam-
starfi, ef þeir héldu meirihluta sínum, og myndu tala saman
þegar að loknum kosningum. Árangurinn af tólf ára sam-
starfi þessara tveggja flokka var enda slíkur að annað hefði
verið óeðlilegt.
Ræddumst við þáverandi formaður Framsóknarflokksins
oft við dagana eftir kosningar, en staðan var þröng því meiri-
hluti flokkanna valt nú á einu atkvæði, og daginn eftir kosn-
ingar hafði einn hinna nýju þingmanna Framsóknar lýst því
yfir í sjónvarpi að áframhaldandi samstarf kæmi ekki til
greina. Fór þetta á endanum svo að formaður og varafor-
maður Framsóknarflokksins gengu á minn fund á fimmtu-
degi eftir kosningar og tjáðu mér að ekki væri grundvöllur
fyrir frekara samstarfi. Lauk þar með í sátt löngu og traustu
stjórnarsamstarfi, sem reynst hafði þjóðinni afar vel. Jón
Sigurðsson, sem þá var formaður Framsóknarflokksins, lét
skömmu síðar af formennsku en hann hafði ekki náð kjöri til
Alþingis. Samstarf okkar Jóns var afar gott meðan á því stóð
og hef ég alltaf metið hann mikils, allt frá því hann kenndi
mér íslensk fræði í Menntaskólanum í Reykjavík veturinn
1969-70. Óska ég honum allra heilla á nýrri vegferð.
Ég tel hins vegar í ljós leitt að við þær aðstæður sem ríkja
á Alþingi Íslendinga nú orðið sé nánast óhugsandi að mynda
ríkisstjórn á grundvelli eins atkvæðis meirihluta í þinginu.
Fjölbreyttar skyldur þingmanna, innanlands og utan, auk
annarra fjarvista, gera það að verkum að slík ríkisstjórn yrði
tæpast starfhæf og myndi eiga í miklum erfiðleikum með að
ná málum sínum fram á Alþingi, sérstaklega ef í hópi þing-
manna hennar væru menn með sérstöðu í viðkvæmum mál-
um.
 Úrslit alþingiskosninganna voru með þeim hætti að ekki
var möguleiki á tveggja flokka stjórn án þátttöku Sjálfstæð-
isflokksins og aðrir möguleikar óraunhæfir. Staðan var í
raun sú að Sjálfstæðisflokkurinn gat valið sér flokk til sam-
starfs enda hafði enginn flokkur fyrirfram hafnað samstarfi
við hann.
Í lokaumræðum formanna stjórnmálaflokkanna á kosn-
inganótt vakti ég athygli á því að við þær aðstæður sem upp
væru komnar lægi í augum uppi að allir myndu tala við alla
um stöðuna, þótt ekki væru það formlegar stjórnarmynd-
unarviðræður. Þannig er pólitíska kerfið á Íslandi.
Mér varð fljótlega ljóst að þótt sennilega væri gerlegt að
koma á samstarfi milli Sjálfstæðisflokks og Vinstri hreyfing-
arinnar – græns framboðs, sem ýmsir í Sjálfstæðisflokknum
töldu nýstárlega og skemmtilega hugmynd, þá yrði þar um
að ræða kyrrstöðustjórn, sem ekki myndi takast á við neinar
aðkallandi breytingar á samfélaginu, og yrði Sjálfstæðis-
flokknum málefnalega dýru verði keypt. Slík stjórn var því
ekki góður kostur.
Niðurstaðan varð sú að Sjálfstæðisflokkur og Samfylking
tóku höndum saman um þá ríkisstjórn sem mynduð var á
Þingvöllum 23. maí síðastliðinn. Ég hef af ýmsum verið
gagnrýndur, m.a. Morgunblaðinu, fyrir myndun þessarar
stjórnar og fyrir að hafa blásið lífi í hnignandi stjórn-
málahreyfingu og ýmsa forystumenn hennar, sem ella hefðu
horfið af hinu pólitíska sjónarsviði, að því er sagt var.
Vel má vera að svo sé. En ég lít ekki svo á að mitt meg-
inhlutverk sem forystumaður í stjórnmálum sé að koma öðr-
um stjórnmálaforingjum fyrir pólitískt kattarnef. Flokkar
takast á um stefnur og strauma en illvíg persónuleg átök
milli einstakra manna eiga að heyra til liðinni tíð. Ég hef
aldrei fundið til persónulegs kala í garð minna pólitísku and-
stæðinga, sem ég geng út frá að reyni allir að vinna að lands-
málum eftir bestu samvisku, þótt þeir velji sér að mínum
dómi ekki alltaf bestu leiðirnar að sameiginlegum mark-
miðum. Ég hef þess vegna sem formaður Sj
ins ekki haft það sem markmið að halda tilte
staklingum frá völdum hvað sem það kostar
hlíta almennum leikreglum stjórnmálanna,
tryggja landinu trausta og öfluga ríkisstjórn
ríkisstjórn sem tekur í öllum höfuðatriðum m
málum Sjálfstæðisflokksins og byggir á þeim
flokkurinn hefur skapað með störfum sínum
ár.
Þetta sjónarmið hafði yfirburðastuðning
stæðismanna þegar á reyndi sem og í flokks
fundarmenn samþykktu aðild flokksins að h
isstjórn og stefnuyfirlýsingu hennar með þv
um undir dynjandi lófataki.
Samstarf okkar formanns Samfylkingari
staðfestir að þessar viðtökur áttu fullan rétt
Sjálfstæðisflokkurinn varð fyrir því áfalli
að missa einn sinn mætasta þingmann. Eina
jánsson varð bráðkvaddur í fjallgöngu í heim
varð öllum harmdauði sem til hans þekktu.
irburðaþekkingu á atvinnulífi og vinnumark
mikla yfirsýn yfir stjórnmálin. Það vissu ma
ákveðið þeirrar skoðunar eftir síðustu kosni
isstjórnarmynstrið sem gæti gengið upp væ
flokkanna tveggja, sem varð svo niðurstaða
vænt um stuðning Einars Odds sem stóð þé
stjórnarmyndunina, eins og raunar þingflok
 Eitt fyrsta verkefni nýrrar ríkisstjórnar v
við þau ótíðindi sem bárust snemma sumars
ástand þorskstofnsins. Hafrannsóknarstofn
legan niðurskurð á þorskaflanum og öllum v
in yrðu gríðarlega mikil, einkum fyrir útger
byggðarlög.
Sjávarútvegsráðherra tók þá ákvörðun, m
ingi ríkisstjórnarinnar, að fara að tillögum v
og hljóta allir að vona að hún leiði til hraðari
þorskstofnsins en ella hefði verið. Samhliða
ákvað ríkisstjórnin að ráðast í umfangsmikl
aðgerðir til þess að draga úr búsifjum af han
skiptir hins vegar að þeir sem nú taka á sig
notið ávaxtanna þegar stofninn styrkist á ný
 Við myndun ríkisstjórnarinnar á Þingvöll
á daginn að styttra var milli Sjálfstæðisflokk
ingar í ýmsum mikilvægum málum en ætla
við málflutning fyrir kosningar. Einnig kom
völlur var fyrir ýmiss konar umbótum og br
ekki hafði verið í fyrri ríkisstjórn og óhugsa
samstarfi við vinstri græna. Má þar nefna lö
skipulagsbreytingar í Stjórnarráði Íslands,
an í heilbrigðis- og tryggingamálum, frekar
o.m.fl.
Hluti af þessum breytingum hefur þegar
Á vorþingi var gengið frá breytingum á stjó
unum, sem fylgt hefur verið eftir með freka
verkefna milli ráðuneyta, en verkaskipting þ
alatriðum verið óbreytt frá 1970. Um áramó
gildi ný reglugerð um stjórnarráðið. Munu ý
sem af þessu leiða sjá dagsins ljós eftir áram
Ein stærsta skipulagsbreytingin lýtur að
milli heilbrigðisráðuneytisins og félags- og t
málaráðuneytis. Lífeyristryggingahluti alm
hefur verið skilinn frá sjúkra- og slysatrygg
í félagsmálaráðuneytið sem fyrir milligöngu
unar ríkisins mun fara með yfirstjórn þeirra
þessu sviði sem snýr beint að einstaklingum
Á grunni sjúkratryggingahluta almannat
heilbrigðisráðuneytið hins vegar byggja upp
sem fær það hlutverk að annast kaup ríkisin
isþjónustu fyrir hönd almennings. Heilbrigð
isins munu eftir sem áður verða langstærstu
brigðisþjónustu, en hinn nýi aðili mun greið
þessu móti er skilið á milli hlutverks ríkisins
og seljanda heilbrigðisþjónustu með svipuðu
hefur verið með góðum árangri t.d. í Svíþjóð
að sjálfsögðu sú að nýta takmarkað fjármag
kvæmustum hætti og tryggja skjólstæðingu
iskerfisins bestu fáanlegu þjónustu. Hugmy
finna í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sjálfs
Framsóknarflokks árið 1999 en henni var ek
framkvæmd.
Á vorþingi var samþykkt aðgerðaáætlun
barna og ungmenna, en umbætur á grundve
koma til framkvæmda allt kjörtímabilið. Sam
um breytingar á kjörum aldraðra og öryrkj
hefur þegar ákveðið réttarbætur fyrir þessa
munu um fimm milljarða króna árlega. Þær
til viðbótar því sem fyrri ríkisstjórn hafði ák
2006 í samstarfi við samtök eldri borgara.
Eitt af hinum stóru málum núverandi rík
löggjöf um skólastigin fjögur og tengd mále
kvæði menntamálaráðherra hefur geysimik
unnið til undirbúnings þessum málum en m
þeim er að skapa Íslandi sess í fremstu röð m
sviði menntamála. Líta ber á niðurstöður ný
rannsóknar um kunnáttu grunnskólanema á
VIÐ ÁRAM
Geir H. Haarde forsætisráðherra og formaður Sjálfstæ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁHERSLUR Á NÝJU ÁRI
Allt frá stofnun lýðveldisinshefur velmegun aukist jafntog þétt á Íslandi. Stundum
hafa verið blikur á lofti í efnahags-
málum, en lyktir hafa ávallt verið
með farsælum hætti. Nú er enn
ólga í efnahagsmálum um allan
heim og hennar gætir einnig hér á
landi. Á forsíðu Morgunblaðsins í
gær var sagt frá því að raunávöxtun
lífeyrissjóða yrði nánast engin á
þessu ári vegna lækkunar á verði
hlutabréfa og í þokkabót rýrir
sterkt gengi krónunnar ávöxtun á
erlendum eignum þeirra. Þar finnur
almenningur á Íslandi helst fyrir
verðlækkun hlutabréfa. En viðsjár í
heiminum hafa einnig áhrif á lífs-
kjör að öðru leyti; verð á olíu og
matvöru hækkar hér sem annars
staðar.
Velmegun er hins vegar ekki að-
eins fólgin í bættum efnislegum
gæðum, þótt þau séu vissulega mik-
ilvæg. Lífskjör mótast einnig af því
umhverfi sem við búum við þar sem
einstaklingurinn og réttindi hans
eru í fyrirrúmi. Lýðræðið þarf að
halda áfram að þróast og mótast og
eftir því sem upplýsing verður
meiri og tæknin eflist verður auð-
veldara að færa ákvarðanir beint til
kjósenda í stað þess að kjósa full-
trúa þeirra á fjögurra ára fresti og
láta þá síðan um að taka mikilvægar
ákvarðanir, sem jafnvel voru ekki
einu sinni til umræðu þegar kosið
var.
Ef til vill er auðvelt að vanmeta
mikilvægi frelsisins á Vesturlönd-
um, en þeir sem hafa búið í harð-
stjórnarríkjum þekkja hvernig það
er að búa við ofríki og geta ekki um
frjálst höfuð strokið.
Baráttan fyrir réttindum einstak-
lingsins hefur verið löng og ströng.
Það var ekkert sjálfsagt við það að
allir fengju jafnan rétt til að kjósa.
Það var ekkert sjálfsagt við að allir
hefðu málfrelsi og gætu ferðast að
vild. Slík réttindi þurfti að knýja
fram. Þegar Sovétríkin hrundu og
járntjaldið féll virtist hins vegar
sem framgangur lýðræðisins yrði
ekki stöðvaður og meira að segja
var talað um þessi tímamót sem
endalok sögunnar. Í Rússlandi og
löndum Austur-Evrópu fékk fólk
skyndilega atkvæðisrétt og gat val-
ið sína fulltrúa sjálft. Á sama tíma
var lýðræði á uppleið í Asíu, Afríku
og Suður-Ameríku og einræðisherr-
um fækkaði. Lýðræði er hins vegar
ekki aðeins fólgið í því að halda
reglulegar kosningar. Meira þarf
til. Jafnræði þarf að ríkja milli
borgaranna og réttarfar að vera
sanngjarnt og gera öllum jafnhátt
undir höfði.
En nú hefur komið bakslag í
þessa þróun. Sú kenning var lífseig
að efnahagsleg velsæld og frjálslynt
stjórnarfar færi saman. Vissulega
bjuggu íbúar ráðstjórnarríkjanna
við ákveðin lífsgæði, en þau stóðust
engan veginn samanburð við lífs-
gæði á Vesturlöndum fremur en
þær vörur, sem þar voru framleidd-
ar. Nú hafa forsendur breyst, fyrst
og fremst með uppgangi Kínverja.
Þar hafa orðið miklar framfarir í
allri framleiðslu, hvort sem um er
að ræða einfaldar framleiðslu eða
hátæknivörur. Ýmis tilfelli fúsks í
kínverskri framleiðslu hafa komið
upp á þessu ári og dæmi eru um að
þar hafi verið framleiddar vörur,
sem eru beinlínis hættulegar, en
meiri líkur en minni eru á því að
þetta séu byrjunarörðugleikar, en
vandamál til frambúðar. Þessum
breytingum fylgir aukin velmegun í
Kína. Hún er vissulega ekki allra
íbúa alþýðulýðveldisins, en margir
geta nú veitt sér hluti, sem kynslóð
foreldra þeirra hefði aldrei látið sig
dreyma um. Í Kína er harðstjórn
við völd og aðstæður vinnandi fólks
oft skelfilegar, en hvað sem því líð-
ur líta Kínverjar svo á að þeir séu
fyllilega samkeppnishæfir og þeirra
stjórnarfar geti boðið upp á sömu
velmegun og er að finna á Vest-
urlöndum.
Hvernig eiga málsvarar lýðræðis
að bregðast við í þessari stöðu? Það
var auðvelt að messa yfir ráðstjórn-
arríkjunum um lýðræði og mann-
réttindi án þess að stefna efnahags-
legum hagsmunum í voða. Annað
gildir með Kína, sem er efnahags-
veldi. Hvernig mun málsvörum lýð-
ræðis og mannréttinda ganga að
halda til streitu kröfum um réttindi,
sem nú eru sögð algild, þegar efna-
hagslegir hagsmunir eru í húfi? Í
Kína og víðar er að finna andófs-
menn, sem berjast fyrir þessum
réttindum. Hver er reisn þeirra,
sem njóta lýðræðis og mannrétt-
inda, ef þeir styðja ekki baráttu
þeirra, heldur grafa undan henni
með því að hlægja við kúgurum
þeirra, til dæmis með því að sam-
þykkja að þeir fái að halda Ólymp-
íuleika, svo tekið sé nærtækt dæmi?
Lýðræði og mannréttindi eru
ekki aðeins í deiglunni í samskipt-
um við einræðisríki. Baráttan við
hryðjuverk hefur einnig vakið
spurningar um mannréttindi og
frelsi. Það er mótsögn fólgin í því
að til þess að verja frelsið þurfi að
takmarka það. Það er ekki hægt að
verja mannréttindi með því að
brjóta mannréttindi. Baráttan við
hryðjuverk er mikilvæg, en mál-
staðurinn má ekki glatast á leiðinni.
Misskipting auðs á jörðinni er
undirrót margra vandamála, sem nú
steðja að. Hún skapar vettvang fyr-
ir öfgamenn til að plægja akur sinn.
Hún skapar óstöðugleika og hættur.
Þeir fjármunir, sem nú er varið til
þess að draga úr fátækt og hungri í
heiminum, eru hlægilegir saman-
borðið við peningana, sem settir eru
í hernað og vígvæðingu. Það sama
má segja um þá peninga og áherslu,
sem lögð er á aðgerðir til að
stemma stigu við loftslagsbreyting-
um. Eigi að bregðast við þeirri
hættu þarf hugarfarsbreytingu til
og sátt um breyttan lífsstíl, en það
má ekki gleyma því þegar nýtt ár
gengur í garð hverju mannsandinn
getur fengið áorkað og að möguleik-
arnir eru óþrjótandi. Með því að
standa saman geta einstaklingar
haft áhrif til hins betra bæði heima
fyrir og úti í heimi.
Morgunblaðið óskar lesendum
sínum gleðilegs árs og þakkar sam-
fylgdina á árinu, sem er að ljúka.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/