Morgunblaðið - 31.12.2007, Blaðsíða 34

34 MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LYFJAKOSTNAÐUR á Íslandi er
enn eina ferðina til umfjöllunar og er
það með ólíkindum að svo einfalt mál
með svo augljósa lausn skuli enda-
laust vefjast fyrir stjórnendum
sjúkrahúsa og heilbrigðisráðherrum.
Staða þessara mála er til skammar og
risavaxin skuld Land-
spítalans við birgja er
afgerandi vísbending
um að eitthvað mikið sé
að.
Staðan á íslenskum
lyfjamarkaði er einföld.
Ríkjandi ástand er fá-
keppni á framboðshlið-
inni og jafnvel einokun
hvað varðar framboð á
einstökum lyfjum.
Þetta ástand hefur
komist á með tilstuðlan
stjórnvalda. Að mestu
leyti er þar um að
kenna máttleysi Samkeppnisstofn-
unar sem hefur heimilað allt of marga
samruna í geiranum en þess ber þó að
geta að Samkeppnisstofnun starfar
eftir lögum sem eru ekki beint til þess
fallin að efla samkeppni í íslensku við-
skiptalífi að neinu marki. Þetta gerir
lyfjafyrirtækjum kleift að halda uppi
lyfjaverði, takmarka framboð ódýrari
samheitalyfja, og setja ómælda fjár-
muni í kynningar og annan áróður
fyrir lyfjageirann. Greinarhöfundur
hefur sjálfur setið nokkur þorrablót
deildar einnar á Landspítalanum sem
voru kostuð af Thorarensen lyfjum
þar sem nýju (og dýru) lyfin voru að
loknu súru hrútspungaáti kynnt
mátulega slompuðum blóturum.
Áhugavert væri að sjá staðfesta fylgni
slíkra kynninga og aukinnar lyfjasölu
því þar hlyti að vera um nánast krafta-
verk að ræða í markaðssetningu. Það
sem er þó vitað er að einhver borgar
brúsann.
Það er hinsvegar stjórnenda Land-
spítalans og heilbrigðisráðherra að
bregðast við þessu af fullri ákveðni og
það er skylda þeirra að gera betur.
Það er ekki sérlega flókið mál. Lyfja-
notkun Landspítalans er að lang-
mestu leyti þekkt stærð sem breytist
milli ára eftir ákveðnum reglum sem
að mestu hafa að gera með lýð-
fræðilega þróun, þ.e. breytingu á ald-
urssamsetningu þjóðarinnar. Það
koma að vísu inn í aðrir þættir svo
sem aukning umferðarslysa vegna
aukinnar umferðar, aukning ofbeldis-
mála vegna aukinnar áfengis- og fíkni-
efnaneyslu, aukin fæðingatíðni vegna
nýrra laga um fæðingarorlof o.s.frv.
Hér er þó ekki um neinar flóknar
breytingar að ræða sem
góðir stjórnendur geta
ekki reiknað með að
mestu leyti. Tilkoma
nýrra lyfja er einnig
þáttur sem eykur lyfja-
kostnað en erfitt er að
trúa því að sá kostnaður
taki miklum breytingum
frá ári til árs og líklegt
er að stjórnendur spít-
alans fylgist einmitt sér-
staklega vel með þessari
þróun.
Það virðist því nokkuð
augljóst mál að spít-
alinn, með þessar upplýsingar undir
höndum, hætti að skipta beint við inn-
lend lyfjafyrirtæki og einfaldlega
bjóði út öll lyfjakaup spítalans á Evr-
ópska efnahagssvæðinu. Slíka samn-
inga mætti jafnvel gera til nokkurra
ára í senn með endurskoðunar-
ákvæðum til að tryggja enn lægra
verð. Þar er einnig hægt að tryggja að
notkun samheitalyfja ráðist ekki af
hagsmunum eins fyrirtækis. Slík
breyting gæti að vísu kallað á stofnun
einhvers konar lyfjabirgðastöðvar á
spítalanum en með hliðsjón af tíðni
flugferða til og frá landinu þyrfti sú
stöð ekki að vera stór.
Það er oft talað um að leiða fram
markaðslögmálin þegar kemur að
heilbrigðismálum. Vitað er að lögmál
framboðs og eftirspurnar geta ekki
virkað þegar kemur að lækningahlið-
inni vegna þeirrar sérstöðu sem bæði
notandi og veitandi þjónustunnar eru
í. Það þýðir þó ekki að geirinn falli
aldrei undir markaðslögmálin og til-
felli lyfjakostnaðar er eitt dæmi um
hvar spítalinn getur nýtt sér Evr-
ópska efnahagssvæðið og tíðar sam-
göngur til að ná niður lyfjakostnaði.
Slíkt á örugglega við fleiri þætti í inn-
kaupum Landspítalans, sem og ann-
arra heilbrigðisstofnana.
Hvað varðar svo þátttöku ríkisins í
lyfjakostnaði almennings utan spít-
alans þá virðist það einnig nokkuð
borðliggjandi, þótt flóknara sé, að þar
er einnig pottur brotinn. Tvær lyf-
sölukeðjur nánast ráða markaðinum,
lyfjainnflutningur er á fárra hendi og
framboð samheitalyfja lítið. Hér er
einnig rétt að heilbrigðisyfirvöld nýti
sér markaðslögmálin og noti allt Evr-
ópska efnahagssvæðið til innkaupa.
Einfalt mál er að finna út stærð mark-
aðarins og gera ráð fyrir ákveðnum
frávikum í útboðslýsingu sem og að
gera þá kröfu við útboð allra lyfja sem
heilbrigðiskerfið greiðir niður að það
fylgi með nauðsynlegar upplýsingar á
íslensku ef þörf er á. Einnig er hægt
að óska eftir samstarfi við önnur
Norðurlönd og halda samnorrænt út-
boð á Evrópska efnahagssvæðinu eða
jafnvel á heimsvísu.
Varðandi dreifingu lyfja til notenda
utan sjúkrastofnana þá er engin þörf
á mörg hundruð fermetra verslunum
til að afgreiða lyf eins og lenskan er í
dag. Það eru starfandi sjúkrahús og
heilsugæslustöðvar í öllum lands-
hlutum og þær stofnanir geta hæg-
lega tekið að sér afgreiðslu lyfja.
Hvað varðar kynningu á lyfjum fyr-
ir lækna þá er ekki að efa að lyfjafyr-
irtæki í Evrópu eða annars staðar
kunna einnig að standa að kynning-
armálum, þótt heiðin blót séu e.t.v.
ekki þeirra vettvangur.
Það sem er áríðandi að hafa í huga
hér er að nýta markaðslögmálin í
þágu almennings og stofnana sam-
félagsins en ekki aftengja þau í þágu
fárra fyrirtækja og eigenda þeirra.
Lyfjakostnaður á Íslandi
Tvær lyfsölukeðjur nánast ráða
markaðinum, innflutningur er
á fárra hendi og framboð sam-
heitalyfja lítið, segir Þór Saari
» Staðan á íslenskumlyfjamarkaði er ein-
föld. Ríkjandi ástand er
fákeppni á framboðs-
hliðinni og jafnvel ein-
okun hvað varðar fram-
boð á einstökum
lyfjum.
Þór Saari
Höfundur er hagfræðingur.
„TILVERA okkar er undarlegt
ferðalag. Við erum gestir og hótel
okkar er jörðin.“
Ekki er furða þótt
mannfólkið verði ráð-
villt fari það að hug-
leiða hinstu rök tilver-
unnar. Hvert förum
við eða hvaðan komum
við í árdaga sem ein-
staklingar og heild.
Sagt er að mennirnir
séu einu lífverur jarð-
arinnar sem viti að
þeir eigi eftir að deyja
og þar er að finna
grundvöllinn að ósk-
inni, voninni og trúnni
um annað líf.
Öll helstu trúarbrögð mótuðust á
þeim tíma þegar jörðin virtist vera
miðdepill alheimsins og fáir eða eng-
ir höfðu grun um þróun tegundanna.
Ekki þurfti mikið hugarflug til að
sjá að eitthvert afl í heiminum hlaut
að vera manninum æðra og þannig
varð Guðsmyndin til. Þróunin frá
steinöld að atómöld hefur engu
breytt þar um.
Maðurinn „skapaði“ Guð í sinni
mynd en draga verður í efa að það
hafi verið gagnkvæmt. Hugmyndin
var þó ekki óeðlileg. Maðurinn gat
ekki betur séð en að hann væri
herra jarðarinnar og þar sem hún
virtist miðdepill alheimsins var nán-
ast rökrétt að álykta að allt snerist
um hann.
Nú vitum við betur. Jörðin (eða
frekar sólin okkar) er eins og sand-
korn á sjávarströnd í óravídd al-
heimsins og mannkynið þar eins og
tímabundinn gestur með óvissa
framtíð, enda eru nú uppi kenningar
um að náttúruhamfarir hafi eytt
meira en helmingi tegunda lífríkis
jarðar, ekki einu sinni
heldur fimm sinnum.
Síðan hafi það náð sér
á strik á ný í breyttu
formi á 1-2 milljónum
ára. Eru þá ekki líkur
á að mannfólkið hafi of-
metið sig?
Eðlilegt er að fólk
biðji um hjálp í smæð
sinni og raunum en ár-
angurinn er óviss. Guð
getur ekki bæði verið
algóður og almáttugur
sagði Goethe á barns-
aldri þegar fréttir bár-
ust af jarðskjálftanum mikla úti fyr-
ir strönd Lissabon. Þarna kom fram
mannlegur skilningur bráðþroska
barns, okkur er ekki annar gefinn.
Mikil yrðu þau umskipti ef fram-
haldslíf reyndist eilífur sælureitur
svo mjög sem mörgum reynist jarð-
vistin táradalur. En er ekki líka til
of mikils mælst að dauðlegra manna
bíði eilífðin? Þar með yrðu þeir eldri
en sólin, vetrarbrautin og jafnvel
sjálfur alheimurinn, sem óvíst er
hvað endist.
Sagt hefur verið að svo mjög sem
flestir vilja halda í lífið og bægja
dauðanum frá, að þá fyrst yrði það
óbærilegt ef það ætti ekki eftir að
taka enda. Í þessu ljósi er það þá
svo þungbær tilhugsun að fólk sofni
svefninum langa? Mörgum yrði það
líkn með þraut og þeir sem hafa not-
ið jarðvistarinnar að meira eða
minna leyti geta varla ætlast til
meira. Hinn kosturinn er að verða
eilífur og komast þá nánast í guða-
tölu. Þó mætti hugsa sér annað líf
tímabundið í eins konar afstæðum
tíma. Allt er þetta þó ofar okkar
skilningi.
Enn hefur verið sagt að án trúar
á framhaldslíf sé siðgæðisgrundvell-
inum kippt undan mannkyninu. Á að
skilja þetta sem svo að fólk hagi sér
vel fyrst og fremst eða jafnvel ein-
göngu vegna hræðslu við hegningu
handan lífs og dauða?
Flestir ættu að geta áttað sig á
því að með því að koma vel fram við
samferðamennina þá líður þeim
sjálfum betur. Ekki er því nauðsyn-
legt að elska náungann eins mikið
og sjálfan sig. Eigin hagsmunir
ættu samkvæmt framansögðu að
geta brúað bilið sem á vantar. Það
sem þið viljið að mennirnir gjöri yð-
ur …
Þessu greinarkorni er vissulega
ekki ætlað að reyna að hafa áhrif á
hina sannfærðu, en þeir sem efast
ættu heldur ekki að þurfa að ör-
vænta.
Er maðurinn ofmetinn?
Valdimar Kristinsson skrifar
hugleiðingar um manninn og
takmarkanir hans
»Maðurinn „skapaði“Guð í sinni mynd en
draga verður í efa að
það hafi verið gagn-
kvæmt.
Valdimar Kristinsson
Höfundur er áhugamaður
um trúarbrögð.
JARÐGANGAGERÐ milli
Siglufjarðar og Ólafsfjarðar sem
96% Norðlendinga snerust gegn
hefur verið umdeild á Alþingi og
um allt land eftir að samgöngu-
ráðherra kynnti
þessa áætlun sem
eitt forgangsverkefni
fyrir Vestfirði, Norð-
ur- og Austurland. Af
umræðunni í þjóð-
félaginu undanfarin
ár er nokkuð ljóst að
jarðgangagerð í land-
inu mun stóraukast
næstu árin. Af mis-
miklu viti stinga
menn upp á vegagerð
yfir Stórasand í 700
til 1000 m hæð upp
úr innanverðum
Skagafirði eða Eyja-
firði sem er aðeins til
að bjóða vandræð-
unum heim. Fréttir
af röskun í Héðins-
firði og uppbyggðum
vegi um hálendið
vekja litla hrifningu
Landverndar og
Náttúruvernd-
arsamtakanna. Ekki
eiga málsvarar þeirra
orð yfir þá sem engu
skeyta til að afskræma allar stað-
reyndir. Þeir sem ákvarðanir
taka snúa öllum rökum á hvolf og
færast undan í flæmingi þegar
nærri lætur að menn láti hendur
skipta. Meirihluti þjóðarinnar
mun kalla vegagerð á hálendinu
stærstu náttúruspjöll Íslandssög-
unnar eins og virkjunarfram-
kvæmdirnar sem Hjörleifur Gutt-
ormsson vill stöðva með
kostnaðrsömum málaferlum. All-
ar fullyrðingar um að þjóðvegur
nr eitt milli Reykjavíkur og Ak-
ureyrar skuli lagður yfir Sprengi-
sand og að Öxnadalsheiði verði
tekin af hringveginum eru settar
fram í formi rökleysunnar. Þessi
vegur yrði fljótlegasta leiðin til
að auka slysahættuna í þessari
hæð yfir sjávarmáli án þess að
tryggt sé hvort mannslífum yrði
bjargað. Betra er að Akureyr-
arbær og KEA snúi burt frá villu
síns vegar og leggi meiri áherslu
á Vaðlaheiðargöng sem Alþingi
hefði frekar átt að ákveða fyrir
sjö árum. Í Húnaþingi, Skaga-
firði, á Dalvík, Akureyri, í sveit-
unum austan Vaðlaheiðar og á
Eyjafjarðarsvæðinu var heima-
mönnum enginn hlátur í huga
þegar þeir heyrðu fréttir af snjó-
flóðum í Héðinsfirði og Ólafsfirði
fyrir tveimur árum, og í apríl á
síðasta ári í Skútudal við Siglu-
fjörð. Áður lofuðu fyrrverandi
þingmenn Norðlendinga því að
engin snjóflóð myndu falla á
þessum svæðum sem meirihluti
Norðlendinga telur óbyggileg.
Annað kom nú í ljós þegar þeir
féllu á reikningsprófinu og voru
gerðir ómerkir orða sinna eftir að
snjóflóð í Ólafsfirði kostaði manns-
líf fyrir þremur árum. Enn sér
ekki fyrir endan á málaferlunum
sem frestun Héðins-
fjarðarganga snerist
upp í fyrir fjórum eft-
ir að framkvæmdir
hófust í Fáskrúðs-
fjarðargöngunum.
Litlu munaði að hætt
yrði við þessa jarð-
gangagerð þegar ís-
lenskir aðalverktakar
sem fengu verkið og
voru sviknir, kröfðust
þess að fyrra útboðið
stæði óhaggað. Verra
er að enginn þingmað-
ur fyrir norðan hafði
vit á því að flytja til-
lögu um að fjárveiting
til atvinnuskapandi
verkefna í þessum
litlu sjávarplássum
hefði forgang í tíð
Halldórs Blöndals þá-
verandi samgöngu-
ráðherra. Eftir 4 til 5
ár kemur í ljós hvort
allar tilraunir til að
gera Siglufjörð að lít-
illi útkirkju frá Eyja-
fjarðarsvæðinu mistakast ef aur-
skriður sópa veginum sunnan
Múlaganganna niður í fjörurnar.
Tenging Siglufjarðar og Ólafs-
fjarðar sem nú tilheyra Fjalla-
byggð hefur verið á dagskrá í
meira en tvo áratugi án þess að
þingmenn Norðlendinga hafi
kynnt sér hvort Héðinsfjarð-
arleiðin yrði dýrari í stað þess að
grafa göngin inn í botn Hólsdals
sunnan Siglufjarðar. Með því að
sleppa snjóflóðasvæðinu í Héðins-
firði hefði allt vetrarsamband í
Fjallabyggð orðið öruggara. Fyrr
á síðasta ári viðurkenndi fv. sam-
gönguráðherra að slysahættan í
Óshlíðinni við Ísafjarðardjúp hefði
hrellt stjórnvöld til að ákveða
jarðgöng milli Hnífsdals og Bol-
ungarvíkur sem brýnt er að klára
áður en vinnu við Héðinsfjarð-
argöng lýkur. Samgönguráðherra
hefur líka verið undir miklum
þrýstingi frá öllum þingmönnum
Norðausturkjördæmis vegna stór-
iðjuframkvæmdanna á Reyðarfirði
og hættuástandsins á Suður-
fjörðum Austurlands. Heimamenn
á svæðinu milli Djúpavogs og Al-
mannaskarðsganganna hafa ítrek-
að að þeir séu fyrir löngu orðnir
þreyttir á slysahættunni í Hval-
nes- og Þvottárskriðum, þar sem
aurskriður geta kostað alltof mörg
mannslíf, og gert tengingu Horna-
fjarðar við Austurland.
Lítil útkirkja
frá Eyjafjarðar-
svæðinu
Guðmundur Karl Jónsson
skrifar um samgöngubætur
Guðmundur Karl
Jónsson
» Betra er aðAkureyr-
arbær og KEA
snúi burt frá
villu síns vegar
og leggi meiri
áherslu á Vaðla-
heiðargöng...
Höfundur er farandverkamaður.
MORGUNBLAÐIÐ er með í
notkun móttökukerfi fyrir að-
sendar greinar. Formið er að
finna ofarlega á forsíðu fréttave-
fjarins mbl.is undir liðnum
„Senda inn efni“. Ekki er lengur
tekið við greinum sem sendar eru
í tölvupósti.
Í fyrsta skipti sem formið er
notað þarf notandinn að skrá sig
inn í kerfið með kennitölu, nafni
og netfangi, sem fyllt er út í þar til
gerða reiti. Næst þegar kerfið er
notað er nóg að slá inn netfang og
lykilorð og er þá notandasvæðið
virkt.
Ekki er hægt að senda inn
lengri grein en sem nemur þeirri
hámarkslengd sem gefin er upp
fyrir hvern efnisþátt.
Þeir sem hafa hug á að senda
blaðinu greinar í umræðuna eða
minningargreinar eru vinsamleg-
ast beðnir að nota þetta kerfi.
Nánari upplýsingar gefur starfs-
fólk greinadeildar.
Móttökukerfi
aðsendra greina