Morgunblaðið - 16.05.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. MAÍ 2008 29
MANNRÉTTINDARÁÐ Reykja-
víkurborgar leggur megináherslu á
að standa vörð um grundvallarrétt-
indi einstaklinga, sem eru stoðir
frjáls og opins lýðræðissamfélags.
Eitt mikilvægasta
verkefni stjórnmála-
manna á hverjum tíma
er að verja rétt ein-
staklinga til að tjá skoð-
anir sínar, standa vörð
um friðhelgi einkalífs,
trúfrelsi og eign-
arrétt einstaklinga, auk
þess að fylgja reglunni
um jafnrétti þ.e. að allir
einstaklingar skuli vera
jafnir fyrir lögum og
njóta mannréttinda án
tillits til kynferðis, lit-
arháttar, kynþáttar,
trúarbragða, aldurs eða
stöðu að öðru leyti.
Ákveðið hefur verið
að gera 16. maí ár hvert
að mannréttindadegi
Reykjavíkurborgar en
þá mun borgarstjóri
veita sérstök mannrétt-
indaverðlaun í tilefni
dagsins. Markmiðið
með þessum degi er að
vekja athygli á þeim
málum sem varða
mannréttindi borg-
arbúa og á mannrétt-
indastefnu borgarinnar.
Í dag, veitum við í
fyrsta skipti mannréttindaverðlaunin
en tilgangurinn með þeim er að vekja
athygli á þeim verkefnum sem ein-
staklingar, stofnanir og félög hafa
unnið að til að bæta mannréttindi til-
tekinna hópa.
Áherslur mannréttindaráðs
Helstu verkefni sem mannrétt-
indaráð mun beita sér fyrir er að
tryggja rétt barna, aldraðra, fatlaðra,
samkynhneigðra, innflytjenda, auka
öryggi borgaranna og stuðla að jafn-
rétti kynjanna.
Málefni barna munu skipa stóran
sess í störfum mannréttindaráðs. Við
munum m.a. styðja og efla ung-
mennaráðin í þeim tilgangi að þau
verði upplýst um mannréttinda-
stefnuna og framkvæmd hennar. Auk
þess mun verða leitað eftir samstarfi
við UNICEF, Umboðsmann barna
og Barnaheill varðandi mannrétt-
indafræðslu og kennslu í barnasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna.
Mannréttindaráð mun í dag kynna
fyrstu skref í verkáætlun í málefnum
innflytjenda en megináhersla er lögð
á aðlögun innflytjenda að íslensku
samfélagi með markvissri fræðslu og
upplýsingagjöf um réttindi þeirra og
skyldur. Lykillinn að aðlögun inn-
flytjenda er góð íslenskukunnátta en
með færni í henni geta þeir frekar
orðið fullgildir meðlimir í okkar sam-
félagi. Reykjavíkurborg sem vinnu-
veitandi hefur nú þegar boðið upp á
starfstengt íslenskunám fyrir inn-
flytjendur.
Lögð verður sérstök áhersla á
þjónustu við börn innflytjenda í leik-
og grunnskólum.
Á vordögum 2006 var samþykkt
metnaðarfull stefna í málefnum er-
lendra barna í grunnskólum borg-
arinnar.
Meginþættir stefnunnar kveða á
um bætta aðlögun nemenda, aukið
upplýsingaflæði til foreldra og þátt-
töku þeirra í skólastarfinu, heima-
nám, túlkaþjónustu og farteymi
kennara.
Nú þegar er farið að vinna eftir
þessari stefnu og greinilegt er að vel
hefur tekist til í þeim efnum.
ÍTR hefur einnig gert metn-
aðarfulla mannréttindastefnu sem
gerir ráð fyrir að auka þátttöku
barna af erlendum uppruna í íþrótta-
og tómstundastarfi borgarinnar.
Unnið verður markvisst að mann-
réttindum aldraðra með það að mark-
miði að þeim verði gert kleift að lifa
með reisn og að þeir geti lifað eðlilegu
heimilislífi eins lengi og kostur er. Þá
verður lögð áhersla á að aldraðir njóti
jafnréttis og að sjálfstæði þeirra verði
virt.
Auk þess verður unn-
ið að því að aldraðir
haldi áfram þátttöku í
þjóðfélaginu og taki
þátt í stefnumótun í
þeim málum sem að
þeim snúa.
Markmiðið er að
auka þátttöku þeirra í
samfélaginu, atvinnulíf-
inu og í störfum hjá
Reykjavíkurborg. Jafn-
framt verður leitast við
að auka þátttöku þeirra
í tómstundum á vegum
borgarinnar og í fé-
lagsstarfi aldraðra. Sér-
staklega verður hugað
að jafnréttismálum fatl-
aðra og sjálfstæði
þeirra.
Mannréttindaráð
mun beita sér fyrir
bættu öryggi borg-
arbúa með sérstakra
áherlsu á mannlíf og
veitingahús í Miðborg-
inni. Það eiga að vera
sjálfsögð mannréttindi
fólks að geta verið ótta-
laust á götum borg-
arinnar hvenær sem er
sólarhringsins.
Öflugt mannréttinda-
starf í borginni
Borgaryfirvöld hafa að undanförnu
látið til sín taka á sviði mannréttinda-
mála . Af einstökum verkefnum má
nefna þýðingu Mannréttindastefnu
borgarinnar á fimm tungumál, þýð-
ingu kjarnaefnis Reykjavíkurborgar
www.reykjavik.is á þrjú tungumál,
hafið starfstengt íslenskunám fyrir
innflytjendur og unnið að verkáætlun
í málefnum innflytjenda. Á vegum
Mannréttindaráðs starfar m.a. hópur
um bætt öryggi á og við veitingastaði
borgarinnar og um atvinnuþátttöku
fatlaðra.
Unnið hefur verið að aukinni at-
vinnuþátttöku aldraðra samkvæmt
tillögu þáverandi borgarstjóra, Vil-
hjálms Þ. Vilhjálmssonar sem gerir
ráð fyrir mikilli rýmkun á réttindum
eldri starfsmanna sem vilja koma til
starfa hjá Reykjavíkurborg.
Mannréttindastefnu borgarinnar
verður framfylgt og hún framkvæmd
í nánu samstarfi við öll svið hennar
enda starfa þar mannréttinda-
fulltrúar alls níu talsins. Mannrétt-
indastjóri mun leiða starf þessara
fulltrúa og verður þar að auki í sam-
starfi við félagasamtök, önnur sveit-
arfélög, ríki og aðra þá sem vinna að
mannréttindamálum í borgarsam-
félaginu.
Mannréttinda-
dagur Reykja-
víkurborgar
Marta Guðjónsdóttir segir frá
mannréttindastarfi í borginni
Marta Guðjónsdóttir
»Mannrétt-
indaráð
borgarinnar
leggur áherslu á
að standa vörð
um grundvall-
arréttindi ein-
staklinga sem
eru stoðir frjáls
og opins lýðræð-
issamfélags.
Varaborgarfulltrúi og formaður
Mannréttindaráðs Reykjavík-
urborgar.
Á RANNSÓKNASTOFU í gigt-
sjúkdómum á LSH hefur um ára-
bil verið unnið að yfirgripsmiklum
rannsóknum á faraldsfræði og
erfðum gigtar- og
sjálfsofnæmissjúk-
dómsins rauðir úlfar,
Systemic lupus
erythematosus (SLE),
svo og annarra
skyldra sjálfsofnæm-
issjúkdóma.
Lupus þýðir úlfur á
latínu en sjúkdóm-
urinn rauðir úlfar
dregur nafn sitt af út-
brotum í andliti, sem
14. aldar lækninum
Rogerius þótti minna
á úlfsbit. Þannig lýsti
hann húðeinkennum sjúkdómsins,
en það var ekki fyrr en á of-
anverðri 19. öld að Kaposi lýsti
rauðum úlfum sem fjölkerf-
asjúkdómi, þ.e. sjúkdómi sem get-
ur haft áhrif á mörg líffærakerfi:
húð, liði, taugakerfi og innri líf-
færi. Rauðir úlfar er sjúkdómur
ungra kvenna og er kynjahlutfallið
níu konur á móti einum karli.
Hlutverk ónæmiskerfisins er að
bregðast við framandi sameindum,
s.s. sýklum, meðal annars með
myndun mótefna gegn þeim. Í
eðlilegu ástandi gerir ónæm-
iskerfið greinarmun á eigin sam-
eindum líkamans og framandi
sameindum, sem það myndar mót-
efni gegn. Hins vegar kemur það
fyrir að ónæmiskerfið svarar eigin
sameindum líkamans með myndun
sjálfsmótefna og mótefnafléttna og
er þá talað um að sjálfsþol sé
brostið. Afleiðingin er bólga í vefj-
um líkamans.
Almennt er talið að orsakir
rauðra úlfa megi rekja til samspils
erfða- og umhverfisþátta og er
þáttur erfða mjög sterkur og fjöl-
skyldulægni áberandi.
Rannsóknir mínar og samstarfs-
aðila minna á íslenskum sjúkling-
um með rauða úlfa og
ættingjum þeirra hafa
leitt til skilgreiningar
á þremur erfðafræði-
legum þáttum sem
valda áhættu á rauð-
um úlfum. Þessi efni-
viður er einstakur og
ber að þakka þátttak-
endum fyrir samvinn-
una.
Allir erfðaþættirnir
tengjast starfsemi
ónæmiskerfisins. Um
er að ræða skort á
tveimur próteinþátt-
um sem miðla hreinsun sjálfsmót-
efna og mótefnafléttna úr
líkamanum, en ef slík hreinsun
bregst valda sjálfsmótefni og mót-
efnafléttur bólgu og sjúkdóms-
einkennum. Þá hefur verið skil-
greind stökkbreyting (PD-1.3A) í
geni sem skráir ónæmisviðtaka,
sem bælir ræsingu ónæmisfrumna
sem svara eigin sameindum lík-
amans. Kenning okkar er sú að
PD-1.3A-stökkbreytingin dragi úr
tjáningu gensins þannig að PD-1-
viðtakann skortir og bæling
frumna er ekki eðlileg og sjálfs-
ofnæmissvar myndast. Fyrstu nið-
urstöður sýna að sjúklingar með
rauða úlfa og ættingjar þeirra tjá
PD-1-viðtakann í minna mæli en
heilbrigður viðmiðunarhópur.
Þá hafa rannsóknirnar beinst að
því að skoða áhættuþættina þrjá í
tengslum við aðra sjálfsofnæm-
issjúkdóma. Í grein, sem á næst-
unni mun birtast í helsta lækn-
isfræðitímariti á sviði
gigtsjúkdóma, Arthritis & Rheu-
matism, er greint frá áhugaverð-
um niðurstöðum okkar sem sýna
marktækt hækkaða tíðni annarra
sjálfsofnæmissjúkdóma í íslensk-
um fjölskyldum með ættlæga
rauða úlfa. Þannig má nú skil-
greina fjölskyldurnar sem sjálfs-
ofnæmisfjölskyldur. Áhættuþætt-
irnir PD-1.3A og C4A-skortur
virðast vera hluti af mjög sterkum
erfðafræðilegum bakgrunni, sem
eykur áhættu fyrir sjálfsofnæm-
issjúkdómum almennt. Hins vegar
er ljóst að fleiri erfða- og /eða um-
hverfisþætti þarf til og MBL-
skortur er hugsanlega einn slíkur
þáttur.
Skilgreiningu á þremur erfða-
fræðilegum áhættuþáttum í ís-
lensku fjölskyldunum má líta á
sem þrjá kubba í púsluspili, sem
hjálpa okkur betur að skilja heild-
armyndina, en markmið allra
rannsókna er að leita leiða til
betri meðferðarúrræða. Við teljum
ástæðu til að ætla að aukin þekk-
ing á hlutverki PD-1-viðtakans
geti leitt til framfara í greiningu
sjálfsofnæmissjúkdóma og nýrra
meðferðarmöguleika.
Rannsóknir á rauðum úlfum
Helga Kristjánsdóttir segir frá
rannsóknum á rauðum úlfum
»Rannsóknir á
rauðum úlfum við
LSH hafa leitt í ljós
þrjá erfðaþætti sem
geta leitt til betri grein-
ingar sjálfsofnæm-
issjúkdóma og meðferð-
armöguleika.
Helga Kristjánsdóttir
Höfundur er líffræðingur
og starfar við Rannsóknarstofu í
gigtarsjúkdómum við LSH.
ALÞJÓÐASAMTÖK fótaað-
gerðafræðinga, FIP, lýsa yfir að
maímánuður ár hvert sé helgaður
fótvernd og fóta-
heilbrigði. Það er gert í
þeim tilgangi að vekja
athygli á því þýðing-
armikla hlutverki, sem
heilbrigðir fætur
gegna í lífsgæðum
mannsins og þeirri
brýnu þörf að allir geti
átt aðgang að meðferð
til að bæta mein fóta
sinna og með því komið
í veg fyrir skerðingu
lífsgæða. Mikill fjöldi
fólks um víða veröld
þjáist af fótameinum.
Þessar þjáningar valda erfiðleikum
og koma jafnvel í veg fyrir að fólk
geti nálgast heilbrigðisþjónustu
Að þessu sinni er gaumur gefinn
að fótum fatlaðra íþróttamanna,
einkum þeirra sem njóta þjálfunar
og taka þátt í keppnum Special
Olympics (SO). Í tengslum við
íþróttamót SO starfa 7 hópar sjálf-
boðaliða á heilbrigðissviði í þeim til-
gangi að kanna heilsufar íþrótta-
mannanna. Þessi hópur nefnist
Healthy Athletes (HA) og sam-
anstendur af: fótaaðgerðafræð-
ingum, tannlæknum, sjúkraþjálf-
urum, augnlæknum, háls-, nef- og
eyrnalæknum, næringarfræðingum
og íþróttalæknum auk aðstoð-
arfólks. HA starfar bæði í tengslum
við alþjóðleg íþróttmót SO en einnig
á landsvísu. Í 90 löndum hefur grein-
ingarstarfi HA verið komið á. Lönd-
unum hefur fjölgað ört frá því að
Healthy Atheltes hóf starfið op-
inberlega með Special Olympics en
það var árið 1997. Á þessu tímabili
hafa verið gerðar u.þ.b. 500.000
greiningar.
Enn sem komið er hefur þetta
heildarstarf ekki hafist hérlendis en
íslenskir fótaaðgerðafræðingar í
FÍF hafa einu sinni verið með grein-
ingu á fótum og fóta-
búnaði íþróttamanna á
fótboltamóti SO í
Laugardalshöll.
Í október 2006 fóru
Evrópuleikar unglinga
fram í Róm og var und-
irrituð þeirrar ánægju
aðnjótandi að vera boð-
in þátttaka í teym-
isvinnu heilbrigð-
isstéttanna.
Teymisvinnan skiptist í
7 flokka eftir sér-
greinum hvers aðila.
Tannverndarverkefnið
nefnist Happy smile, augnskoð-
unarverkefnið Opening eyes, fót-
verndarverkefnið Fit feet, sjúkra-
þjálfunarverkefnið Fun Fitness,
næringarfræðiverkefnið Health
promotion og íþróttalæknaverkefnið
Med Fest. Starfið hefur vaxið og
sannað gildi sitt þar sem stór hópur
þroskaheftra einstaklinga fær skoð-
un og frumgreiningu hjá sérfræð-
ingum. Markmiðið er að auka færni
íþróttafólksins við þjálfun og í
keppni. Það leiðir til aukinnar vellíð-
unar einstaklinganna, betri heilsu og
úthalds. Oft á tíðum koma í ljós mein
eða vandamál, sem má lagfæra og er
þá vísað áfram til viðkomandi með-
ferðaraðila í samstarfi við umsjón-
armenn viðkomandi.
Íþróttafólkið er hvatt til að gefa
gaum að heilsubætandi lífsháttum,
ekki síst vegna þess að einstaklingar
með heftan þroska eru í 40% meiri
áhættu varðandi offitu þar sem þeir
sinna síður forvörnum. Hér á landi
njóta allir hópar þjóðfélagsins góðr-
ar heilbrigðisþjónustu og yfirleitt
eru þroskaheftir einstaklingar undir
mjög góðu eftirliti í hvívetna. Þó má
ávallt gera betur. Á leikunum í Róm
komu þátttakendur hvaðanæva úr
Evrópu og voru áberandi stórir hóp-
ar frá löndum Austur-Evrópu. Aug-
ljóst var að hjá þeim var í ýmsu
ábótavant í heilsuvernd og fótabún-
aði. Má ætla að greiningarátak HA
hafi skilað bót á heilsufari margra í
þeirra hópi en það er á ábyrgð um-
sjónarmanna þeirra að fylgja eftir
ráðleggingum og leiðbeiningum sér-
fræðinganna. Nánari upplýsingar
um Healthy Atheletes hópinn má
finna á slóðinni; http://www.specialo-
lympics.org/Special+Olympics+Pu-
blic+Website/English/Initiatives/
Healthy_Athletes/About/de-
fault.htm
Fótaaðgerðafræðingar eru sér-
fræðingar á heilbrigðissviði sem
annast fótamein á húð og í nöglum
og gefa ráð til forvarnar.
Sumarið er tími útiveru og hreyf-
ingar öðrum árstíðum fremur. Það
er heillaráð að láta skoða fæturna og
fá meðferð, ef þarf, áður en tekist er
á við viðfangsefnin stór og smá.
Höfum fæturna í fyrirrúmi. Betri
fætur beint í mark.
Maí – Alþjóðlegur
fótverndarmánuður
Margrét Jónsdóttir skrifar í til-
efni af alþjóðlegum mánuði fót-
verndar
»Markmiðið er að
auka færni íþrótta-
fólksins við þjálfun og í
keppni. Það leiðir til
aukinnar vellíðunar ein-
staklinganna, betri
heilsu og úthalds.
Margrét Jónsdóttir
Höfundur er fótaaðgerðafræðingur
í alþjóðlegri nefnd fótverndarmán-
aðarins og HA/Fit Feet.