Morgunblaðið - 10.11.2008, Blaðsíða 11

Fréttir 11INNLENT
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2008
STÆRSTI banki í eigu sam-
bandsríkis í Þýskalandi, Land-
esbank Baden Württemberg
(LBBW), staðfesti á laugardag orð-
róm um að hann
hefði tapað
stórum fjár-
hæðum á lána-
viðskiptum við Ís-
land. „Við
búumst við tapi
upp á 350 millj-
ónir evra,“ höfðu
þýskir fjölmiðlar eftir talsmanni
bankans um helgina.
Samkvæmt upplýsingum þýska
dagblaðsins Süddeutsche Zeitung
átti bankinn í lánaviðskiptum við ís-
lenska banka og aðrar stofnanir fyr-
ir um einn milljarð evra. LBBW til-
kynnti á föstudag öllum að óvörum
að bankinn þyrfti að fá aðstoð frá yf-
irvöldum.
LBBW er ekki eini þýski bankinn
sem á í vanda vegna viðskipta við Ís-
land. Ríkisbankinn KfW hefur lánað
sem nemur 288 milljónum evra til Ís-
lands og er talið að stór hluti þess
fjár sé tapaður. Stærsti banki Bæj-
arlands, BayernLB, á 1,5 milljarða
evra í lánum á Íslandi og er talið að
helmingurinn sé tapaður.
Commerzbank hefur jafnframt af-
skrifað 232 milljónir evra vegna við-
skipta við Ísland. Samkvæmt heim-
ildum Financial Times í Þýskalandi
er Þýskaland einn stærsti lánveit-
andi Íslendinga. Íslenskir bankar og
fyrirtæki skulda 30 þýskum lána-
stofnunum alls yfir 21 milljarð
bandarískra dollara. jmv@mbl.is
Risatap á Ís-
landslánum
Þýskir bankar í vanda
SNÆFELLSBÆR lét í haust bora
nokkrar holur til að kanna mögu-
leika á jarðhita. Árangur af þessari
leit var ekki mikill og fannst ekkert
um að jarðhiti væri á því svæði sem
kannað var. Hins vegar gerðist það
að hiti í 200 metra djúpri holu í Ey-
steinsdal mældist 2,1 gráða. Fram
kemur á vef Snæfellsbæjar að þetta
sé að líkindum Íslandsmet, þ.e. að
aldrei hefur mælst svona köld hola
áður í borunum á Íslandi á þessu
dýpi.
Ræktunarsamband Flóa og
Skeiða sá um að bora.
Ískalt vatn við
jarðhitaleit
FRÉTTASKÝRING
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
EIN af afleiðingum bankahrunsins
er að ómögulegt er að gera nýja
samninga um gengisvarnir. Útgerð-
arfélög, eins og önnur útflutnings-
fyrirtæki, hafa þar með enga mögu-
leika á að tryggja sig gegn
gengissveiflum. Þetta er þó ekki
brýnasta úrlausnarefnið í geng-
ismálum útgerðarinnar því mörg út-
gerðarfélög standa nú frammi fyrir
miklu tapi vegna gengissamninga
sem gerðir voru fyrir fall bankanna.
Geir H. Haarde forsætisráðherra
greindi nýlega frá því að gengishrun
íslensku krónunnar hefði valdið því
að gríðarlegt tap, samtals 25-30
milljarðar, hefði myndast á fram-
virkum gengissamningum útgerð-
arfélaga við fall bankanna. Þetta mál
yrði að leysa.
En þetta mál er, eins og fleiri í
bankakerfinu, ekki búið að leysa.
Það er raunar ekki auðvelt að sjá
hvernig á að leysa úr því.
Meðal þess sem verður að hafa í
huga er að fleiri fyrirtæki en útgerð-
arfélög hafa gert framvirka geng-
issamninga. Ekki hafa heldur öll
sjávarútvegsfyrirtæki tapað á geng-
issamningum. Það hafa lífeyrissjóðir
einnig gert til að verja sínar erlendu
eignir.
Greiða framtíðartekjur
Af viðtölum við útgerðarmenn er
auðheyrt að staða útgerðarfélag-
anna er mjög misjöfn.
Einn þeirra, sem ekki var tilbúinn
að ræða um málið undir nafni, út-
skýrði stöðuna þannig að útgerð-
arfélög stæðu sum frammi fyrir því
að þurfa nú að greiða upp alla geng-
issamninga sem félögin hefðu gert.
Þetta þýddi að félögin yrðu að reiða
fram tugi, hundruð milljóna eða
milljarða og líklegt að sum myndu
ekki standast slíka kröfu.
Ástandið kæmi misilla við útgerð-
arfélög. Sum hefðu tryggt tekju-
streymi sitt í 2-6 mánuði eða jafnvel
lengra fram í tímann. Í flestum til-
fellum hefðu þau fest hluta tekna
sinna, t.d. 25%, en einnig hefðu verið
nefnd dæmi um félög sem hefðu fest
stærri hluta tekna sinna til lengri
tíma.
Evran kostaði á föstudag 166
krónur og bandaríkjadalur 130
krónur. Þurfi fyrirtæki nú að upp-
fylla framvirkan gengissamning um
að selja evrur á 123 krónur og banda-
ríkjadali á 79 krónur, og kaupa í stað-
inn krónur, er augljóst að tapið verð-
ur mikið enda um milljóna- og
milljarðaviðskipti að ræða.
Tekjuauki dugar ekki
Vegna gengisfallsins fær útgerðin
nú fleiri krónur fyrir þann gjaldeyri
sem fæst fyrir sölu á sjávarafurðum.
Útgerðarmaðurinn sem Morg-
unblaðið ræddi við sagði að þetta
minnkaði vissulega tapið en á hinn
bóginn yrði að líta til þess að hugs-
anlega þyrftu félögin að reiða af
hendi upphæð, á einu bretti, sem
jafngilti margra mánaða tekjum. Út-
gerðarmaðurinn sagði að eðlilegast
væri að samningarnir yrðu áfram í
gildi og myndu færast yfir í nýju
bankana. Yrði það gert gætu félögin
unnið sig út úr samningunum, fram-
lengt þá eða greitt inn á þá. Ef gera
ætti samningana upp þyrfti einnig að
finna út úr því hvaða gengi ætti að
miða við. Það mætti t.a.m. velta því
fyrir sér hvort miða ætti við núver-
andi gengi eða gengið þegar bank-
arnir féllu einn af öðrum í byrjun
október. Vandinn væri sá að það væri
enginn virkur markaður með gjald-
eyri.
Gengi krónunnar er í lágmarki,
gjaldeyrir hefur sem sagt aldrei ver-
ið dýrari. Fengju útgerðarfélög og
önnur félög sem hafa gert geng-
issamninga að gera upp þegar (eða
ef) gengið styrkist yrði tapið þeim
mun minna en það er í dag.
Vinnslustöðin tapaði ekki
Vinnslustöðin í Vestmannaeyjum
er eitt þeirra útgerðarfélaga sem
gerði, og hefur raunar lengi gert,
framvirka gengissamninga.
Fyrirtækið tapað þó engu á þess-
um samningum með gengishruni
krónunnar, að sögn Sigurgeirs
Brynjars Kristgeirssonar, fram-
kvæmdastjóra Vinnslustöðvarinnar.
Ástæðan er sú að Vinnslustöðin
tryggði einkum viðskiptakröfur og
afurðir sem það hafði þegar fram-
leitt.
Í ágústbyrjun námu birgðir og við-
skiptakröfur Vinnslustöðvarinnar
ríflega tveimur milljörðum króna.
Þetta voru að langmestu leyti afurðir
sem búið var að selja en átti eftir að
afhenda eða viðskiptakröfur (reikn-
ingar) sem Vinnslustöðin átti eftir að
fá greiddar. „Þetta vorum við búnir
að framleiða og höfðum selt um 80-
90% en afganginn átti að selja á
haustmánuðum. Þarna var geng-
isvísitala krónunnar komin í um 150-
160. Og þegar þú ert búinn að fram-
leiða þetta ertu búinn að borga allan
kostnað, standa skil á launum til sjó-
manna, fiskvinnslufólks, olíu-
innkaupa og þess háttar,“ segir Sig-
urgeir Brynjar.
Áhrifin voru engin
Hann bendir á að ef krónan hefði
tekið upp á því að styrkjast í haust,
t.d. með því að gengisvísitalan færi í
130 stig, hefði Vinnslustöðin um leið
tapað allri framlegð sinni vegna
ofangreindra afurða. Til að tryggja
sig gegn slíku gerði Vinnslustöðin
framvirka gengissamninga, þ.e.a.s.
félagið festi gengið vegna afurðanna
sem það hafði þegar framleitt þann-
ig að það gat hvorki tapað né grætt á
gengissveiflum. „Þetta eru kallaðar
varnir,“ segir Sigurgeir Brynjar.
Síðan þá hefur gengi krónunnar
hrunið. Sigurgeir Brynjar segir að
strangt til tekið megi segja sem svo
að Vinnslustöðin hafi tapað á fram-
virku samningunum vegna hrunsins
enda hafi samningarnir kveðið á um
að félagið fengi gjaldeyri miðað við
mun sterkara gengi krónunnar en
nú gildir. Raunáhrifin séu aftur á
móti engin enda hefðu allar birgðir
og viðskiptakröfur félagsins hækkað
til jafns við gengisfall krónunnar.
„Þannig að áhrifin voru bara núll,“
segir hann.
Gengissamningar úr sögunni
Gengissamningar eru í eðli sínu
afleiðusamningar og í slíkum samn-
ingum þarf ávallt tvo aðila til, annars
vegar aðila sem er vill festa gengi
krónunnar og annan sem er tilbúinn
að leggja gjaldeyri fram á móti.
Sigurgeir Brynjar segir fram-
virka gengissamninga hafa verið
mjög mikilvæga fyrir rekstur félags-
ins enda dragi þeir úr áhættu vegna
gengissveiflna. Nú standi fyrirtækið
frammi fyrir því að enginn banki
vilji lengur gera slíka samninga.
Um leið og skilanefndirnar tóku
yfir bankana hefðu forsendur samn-
inga um gjaldeyrissamninga brostið,
vegna þess að viðskiptabankarnir
gátu ekki lengur uppfyllt samn-
ingana. Enginn gjaldeyrir sé nú til
taks í svona samninga og enginn er-
lendur banki vilji semja á grundvelli
krónunnar. „Núna verðum við allt í
einu berskjölduð gagnvart geng-
issveiflum,“ segir hann. Krónan sé
eins og Albanía, það vilji enginn
koma nálægt henni.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Varnir Eftir fall bankanna er ekki hægt að gera gengissamninga. Þar með er útgerðin berskjölduð gagnvart gengissveiflum. Hjálmur dugar ekki.
Krónan eins og Albanía
 Ekki hægt að gera nýja samninga um gengisvarnir  Útgerðarfélög standa
mörg frammi fyrir miklu tapi á samningum sem gerðir voru fyrir fall bankanna
Ástæðan fyrir því að útgerðirnar
gerðu gengissamningana er sú að
um 99% af íslenskum sjávaraf-
urðum eru seldar til útlanda og
tekjur útgerðarinnar eru því að
mestu í erlendri mynt. Kaupendur
staðgreiða sjaldnast heldur er yf-
irleitt gefinn um 30-90 daga
greiðslufrestur. Útgerðin þarf hins
vegar að standa skil á ýmsum
gjöldum, áður en tekjurnar koma í
hús, m.a. hlut áhafnar, olíu-
kostnaði, lánagreiðslum og fleira.
Ef íslenska krónan tekur upp á því
að styrkjast á meðan á greiðslu-
frestinum stendur tapar útgerðin,
því þá fær hún færri krónur fyrir
erlenda gjaldeyrinn en hún hefði
fengið ef kaupandi hefði stað-
greitt. Að sama skapi myndi út-
gerðarfyrirtækið græða ef krónan
veiktist á milli þess sem sala færi
fram og þangað til greiðsla bærist.
Sveiflur sem þessar eru almennt
ekki taldar jákvæðar fyrir rekstur
fyrirtækja.
Langur greiðslufrestur
Tveir stjórnendur útgerðarfyrirtækja sem Morgunblaðið ræddi við bentu á
að það væri afar óeðlilegt að á sama tíma og bankarnir hefðu gert við þá
samninga sem kváðu á um gengisvarnir hefðu eigendur bankanna á sama
tíma veðjað á að gengið myndi lækka með því að taka stórar stöður gegn
krónunni. Þeir hefðu með þessu unnið vísvitandi gegn hagsmunum við-
skiptavina bankanna. Einn viðmælandi blaðsins sagði að þetta væri hrein
og klár svikamylla.
Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins er mikil óánægja meðal útgerð-
armanna og þeir velta fyrir sér hvort hægt sé að láta eigendur bankanna
sæta ábyrgð.
Segja eigendurna hafa
unnið gegn viðskiptavinum
ÞRÁTT fyrir trausta fjárhagsstöðu
hafa forystumenn Garðabæjar
ákveðið að fresta ýmsum fram-
kvæmdum.
Á heimasíðu sveitarfélagsins
kemur fram að framkvæmdir við
nýjan leikskóla í Akralandi og
skólabyggingu í Urriðaholti hefur
verið slegið á frest. Hins vegar
verður haldið áfram byggingu fim-
leikahúss við Ásgarð og annars
áfanga Sjálandsskóla. Eins og áður
hefur komið fram hefur fram-
kvæmdum við nýjan miðbæ verið
frestað tímabundið. Þá verður
kaupum á búnaði frestað eins og
hægt er.
Morgunblaðið/Frikki
Frestað Krakkar í Sjálandsskóla.
Skólabygg-
ingum frestað
í Garðabæ