Morgunblaðið - 10.11.2008, Blaðsíða 21

Umræðan 21
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2008
ÞAÐ var umræða í kastljósinu um
daginn sem vakti athygli mína um
hvað væri krúttkynslóð. Ég er ekki
sammála þeim sem voru að ræða
um hvað væru krúttin, að mínu
mati eru krúttin búin að vera til
lengi eða frá því að lýðveldi Ís-
lands var stofnað, þá komu krúttin
fram og hafa þróast síðan. Krúttin
eru þingmenn og ráðherrar Ís-
lands, mér finnst það svolítið
krúttlegt að það skuli vera dýra-
læknir sem sér um fjármál ríkisins,
heimspekingur sem er við-
skiptaráðherra, fiskifræðingur sem
er iðnaðarráðherra og lögfræð-
ingur sem er aðalseðlabankastjóri.
Það eru bara krútt sem gera eitt-
hvað af sér og koma svo með
krúttlegt bros þegar á að skamma
þau og hvað gerist þá? Jú, það sem
gerist er að enginn getur skammað
þau og ekki vill neinn vera vondur
við krúttin. Krúttin hafa nú komið
fram hvert af öðru með sitt krútt-
lega bros og sagt: Þetta var ekki
mér að kenna, þetta var öllum öðr-
um en mér að kenna!
Hvað getum við gert?
GRÍMUR KRISTJÁN
GUNNARSSON,
iðnrekstrarfræðingur og pípu-
lagninganemi.
Hvað er krútt?
Frá Grími K. Gunnarssyni:
SAMTÖK verslunar
og þjónustu (SVÞ)
héldu opinn fund fyrir
félagsmenn sína síð-
astliðinn föstudag, þar
sem spáð var í
hagþróun næstu mán-
aða og aðkomu Al-
þjóðagjaldeyrissjóðs-
ins (IMF). Áherslur
mínar á fundinum
komast ekki vel til
skila í frétt Morgunblaðsins á laug-
ardaginn, sérstaklega varðandi
stöðu þjóðarbúsins. Til að fyr-
irbyggja misskilning vil ég orða
viðhorf mín með skýrum hætti hér.
Veik króna þýðir
meiri skuldir
Á undanförnum 12 mánuðum
hefur krónan veikst mikið. Sam-
kvæmt skráningu Seðlabankans
kostar einn bandaríkjadalur nú 130
krónur og hefur hækkað um 122%
frá sama tíma í fyrra, breskt pund
kostar 205 krónur og hefur hækk-
að um 66% og evra kostar 166
krónur og hefur hækkað um 93%.
Verð vinsælustu skuldamynt-
arinnar, japanska jensins, hefur þó
hækkað enn meira eða um 160% á
einu ári. Þar sem mikill meirihluti
af skuldum fyrirtækja og 20% af
skuldum heimila er í erlendri
mynt, hefur gengisfall krónunnar
leitt til gríðarlegrar skuldaaukn-
ingar. Að óbreyttu er eigið fé
meirihluta fyrirtækja og hluta
heimila gufað upp og stór hluti
þeirra er í raun gjaldþrota. Ís-
lenska ríkið er hins vegar ekki
gjaldþrota. Þvert á móti var sú leið
sem stjórnvöld fóru við yfirtöku
bankanna sérstaklega valin til að
íslenska ríkið yrði ekki gjaldþrota.
Þetta skiptir miklu máli fyrir end-
urreisn hagkerfisins.
Verð krónunnar er óljóst
Eftir hrun íslensku bankanna
hefur myndast gjaldeyrisskortur.
Brugðið hefur verið á það ráð að
skammta gjaldeyri og njóta þeir
eðlilega forgangs sem flytja inn
nauðsynjavöru, svo sem matvæli,
lyf, olíu og ýmis aðföng fyrir inn-
lenda framleiðslu. Þeir sem ekki fá
að kaupa gjaldeyri þurfa að leita
annað. Þar á meðal
eru fjárfestar sem
vilja selja íslensk rík-
isskuldabréf og skipta
andvirðinu yfir í evr-
ur, en einnig ein-
staklingar sem hyggja
á ferðalög eða þurfa
að koma peningum
fljótt til fjölskyldu er-
lendis. Viðskipti fara
því fram utan
skömmtunarkerfisins,
en litlar upplýsingar
liggja fyrir umfang
viðskiptanna og á hvaða gengi þau
fara fram. Þó má gera ráð fyrir að
gengi krónunnar sé mismunandi
eftir fjárhæðum og neyð seljand-
ans. Hluti af viðskiptum erlendra
aðila er skráður í „Reuters Deal-
ing“, sem er það viðskiptakerfi
sem notað var bæði af innlendum
og erlendum aðilum fyrir hrun
gjaldeyrismarkaðarins. Síðasta
föstudag var gengi evru skráð á
195 krónur í því kerfi, sem er 17%
yfir skráðu gengi Seðlabankans.
Munurinn fór hæst í 53% hinn 9.
október, en minnkaði hratt þegar
ljóst þótti að íslensk stjórnvöld
hygðust óska eftir aðkomu IMF.
Eftir að afgreiðslu stjórnar IMF
var frestað á þriðjudaginn var, hef-
ur sú þróun stöðvast.
Lausn í bráð og lengd
Á meðan gengi krónunnar er
óljóst, er raunveruleg skuldastaða
fyrirtækja og heimila einnig óljós.
Sömu sögu er að segja um stöðu
þjóðabúsins gagnvart útlöndum,
virði útflutnings og kostnað þeirra
sem gætu haft áhuga á að hefja
hér starfsemi eða efla núverandi
starfsemi og skapa ný störf. Fyr-
irsjáanlegt framleiðslutap þjóð-
arbúsins er því einnig óljóst, en
það verður meira eftir því sem
gengisóvissan varir lengur. Því er
það eitt mikilvægasta verkefni
stjórnvalda að finna „rétt“ gengi á
krónuna; gengi sem er raunhæft
og þar með stöðugt. Efling gjald-
eyrisforðans er mikilvægur hluti af
þeirri aðgerð, en eðli máls sam-
kvæmt krefst slíkt aðkomu al-
þjóðasamfélagsins og þar með
IMF.
Enginn vafi er á því að krónan
hefur veikst töluvert umfram það
sem eðlilegt má telja út frá lang-
tímajafnvægi. Ef vel tekst til við
að endurræsa gjaldeyrismarkaðinn
má því gera ráð fyrir að krónan
styrkist og skuldastaða fyrirtækja
og heimila batni.
Stjórnvöld þurfa að grípa til ým-
issa bráðaaðgerða til að koma í veg
fyrir að heimili og fyrirtæki fari í
þrot á meðan óvissan ríkir um
gengi krónunnar. Dæmi um slíkt
er að taka tímabundið úr sambandi
sjálfvirka hækkun á greiðslubyrði
lána og að koma í veg fyrir að
kröfuhafar geti gengið að þeim
skuldurum sem voru í skilum áður
en kreppan skall á. Varanlegar að-
gerðir er þó ekki hægt að úfæra
fyrr en gengi krónunnar er orðið
ljóst og tjónið liggur fyrir. Allt
hangir þetta því saman.
Króna eða
ekki króna
Undanfarin ár hafa fjölmargir
lýst yfir efasemdum um að krónan
sé besti kosturinn fyrir Ísland. Þar
á meðal eru leikir og lærðir ein-
staklingar, en einnig samtök at-
vinnugreina og launafólks. Þær
hremmingar sem krónan hefur nú
farið í gegnum staðfesta að veruleg
áhætta fylgir litlum gjaldmiðli. Það
er þó raunverulegur valmöguleiki
að viðhalda krónunni. Hann krefst
þess að Íslendingar byggi að nýju
upp traust á efnahags- og peninga-
málum og þar með trú á að krónan
geti haldist nokkuð stöðug til
framtíðar. Slíkt krefst tíma. Vegna
smæðar gjaldmiðilsins og fjárfest-
ingarþarfar hagkerfisins þarf
vaxtamunur við útlönd væntanlega
að vera 1-3% að jafnaði til fram-
tíðar. Það er kostnaðarsamt fyrir
atvinnulíf og heimili. Ákvörðun um
upptöku evru hefði jákvæð áhrif á
trúverðugleika og vaxtastig og
gæti flýtt fyrir endurreisn hag-
kerfisins. Spurningin um framtíð
krónunnar er því viðfangsefni
dagsins í dag en ekki morgundags-
ins.
Hvers vegna er gjald-
miðillinn fyrsta skrefið ?
Edda Rós Karls-
dóttir » Fyrirsjáanlegt fram-
leiðslutap þjóð-
arbúsins verður meira
eftir því sem geng-
isóvissan varir lengur.
Edda Rós Karlsdóttir
Höfundur er hagfræðingur.
VEGNA umræðna um skipun og
hlutverk stjórnarformanns
Listahátíðar í Reykjavík er rétt að
taka fram að stjórnarformaður
Listahátíðar kemur ekki að mótun
dagskrár Listahátíðar, vali á lista-
mönnum eða samningum við þá.
Það er hlutverk listræns stjórn-
anda Listahátíðar, sem jafnframt
er yfirmaður stofnunarinnar.
Sama fyrirkomulag er við aðrar
listastofnanir hér á landi eins og
t.d. Þjóðleikhúsið, Borgarleik-
húsið, Íslenska dansflokkinn og
Íslensku óperuna.
Samkvæmt skipulagsskrá
Listahátíðar í Reykjavík ber
stjórn hennar ábyrgð á rekstri
stofnunarinnar og fjárreiðum og
samþykkir fjárhagsáætlanir.
Inga Jóna Þórðardóttir var
skipuð fulltrúi borgarstjórans í
Reykjavík í stjórn Listahátíðar
haustið 2006 og hefur frá þeim
tíma verið fulltrúi fjögurra borg-
arstjóra í stjórninni; Vilhjálms Þ.
Vilhjálmssonar, Dags B. Eggerts-
sonar, Ólafs F. Magnússonar og
Hönnu Birnu Kristjánsdóttur, nú-
verandi borgarstjóra.
Fulltrúi borgarstjóra og fulltrúi
menntamálaráðherra hafa frá upp-
hafi skipst á að gegna formennsku
í stjórninni eins og fram kemur í
skipulagsskrá Listahátíðar. Í sam-
ræmi við þá reglu tók Inga Jóna
við stjórnarformennsku hátíð-
arinnar nú í október.
Inga Jóna hefur verið formaður
Leikfélags Reykjavíkur um árabil
og hefur þar sambærilegt hlutverk
með höndum og í stjórn Listahá-
tíðar. Listahátíð væntir góðs af
störfum hennar sem stjórnarfor-
manns.
HREFNA HARALDSDÓTTIR,
listrænn stjórnandi Listahátíðar
í Reykjavík.
Athugasemd um Listahátíð
Frá Hrefnu Haraldsdóttur:
GUÐ blessi Ísland,
sagði forsætisráð-
herra í lok ávarps
síns til þjóðarinnar
um efnahagsmál 6.
október síðastliðinn.
Þá brostu ýmsir að
því hve alvöruþrung-
inn hann var. Þeir
brosa ekki í dag. Nú
mánuði síðar finnur almenningur
byrðarnar þyngjast. Umræðan í
þjóðfélaginu er því sem næst
sneydd allri von. Sífellt berast
fréttir um undarlegar ákvarðanir í
bönkunum. Leitað er sökudólga og
bankakerfið, stjórnsýslan, stjórn-
málamennirnir og viðskiptalífið er
mikið til rúið trausti.
Þetta eru eðlileg viðbrögð þegar
staðið er yfir brunarústum þess
sem áður virtist vera glæsilegt og
óbrotgjarnt virki. Við megum
samt ekki láta mótlætið buga okk-
ur. Forráðamenn barna og ung-
menna verða að hafa aðgát í nær-
veru sálar og vekja vonir um
lausn á vandamálunum þótt harðn-
að hafi á dalnum. Undir þessum
kringumstæðum, svo að ég vitni
aftur í ágætt ávarp Geirs H.
Haarde, er afar brýnt að stjórn-
völd, fyrirtæki, félagasamtök, for-
eldrar og aðrir sem geta látið gott
af sér leiða, leiti allra leiða til að
daglegt líf fari ekki úr skorðum.
Sókn er besta vörnin
Við verðum að hafa framtíð-
arsýn. Sókn er besta vörnin – og
sóknarfærin eru hvarvetna, í auð-
lindum landsins til sjávar og
sveita, í hugkvæmni og menntun
unga fólksins, í iðnaði og ferða-
þjónustu, í þrótti íslensku þjóð-
arinnar sem hefur satt að segja
séð það svartara. Það væri mikill
skaði ef stjórnvöld og sveit-
arstjórnir brygðust ekki við auknu
atvinnuleysi þegar í stað og
spyrntu við fótum með öllum
mögulegum ráðum.
Mér kæmi verulega á óvart ef
Hafnfirðingar felldu einu sinni enn
stækkun álversins í Straumsvík í
kosningum. Þeim hlýtur að hafa
snúist hugur sem áður þóttust
geta afþakkað atvinnu fyrir 480 til
500 manns fyrir utan afleidd störf,
auknar útflutningstekjur og gíf-
urlega innspýtingu fyrir bæj-
arsjóð, svo að ekki sé talað um
innstreymi erlends fjármagns í
landið samfara stækkunarfram-
kvæmdunum.
Nú ætti engum að dyljast að
samfélagið, mannlífið, hagnast á
því að fyrirtækin fái að vaxa og
dafna. Við þurfum að nýta gufu-
aflið og vatnsorkuna. Við þurfum
að reisa gagnaver. Við þurfum að
nýta sjávaraflann eins vel og
nokkur kostur er. Síðast en ekki
síst þurfum við að efla kraft og
frumkvæði fólksins sem hér býr,
ekki bara barma okkur og horfa í
baksýnisspegilinn heldur líta fram
á veginn og finna lausnir.
Atvinnulíf í Kópavogi hefur
styrkst verulega á undanförnum
misserum og árum. Ég vil halda
áfram þeirri uppbyggingu í þágu
allra Kópavogsbúa og greiða götu
fyrirtækja eins og unnt er. Sveit-
arfélögin verða að leggja sitt lóð á
vogarskálarnar til að sporna gegn
atvinnuleysi og styðja við fyr-
irtækin. Þau eru lífæð
samfélagsins.
Lífeyrissjóðirnir
taki þátt
Lífeyrissjóðirnir
verða að mæta til
leiks til að halda hjól-
um atvinnulífsins
gangandi. Hvar eiga
þeir að ávaxta sitt
pund núna? Fjárfest-
ingarkostirnir eru af
skornum skammti,
svo að ekki sé fastar
að orði kveðið, og þess vegna er
eðlilegt að þeir taki þátt í að fjár-
magna framkvæmdir sem styrkja
innviði samfélagsins og skila sér í
bættum hag þjóðarinnar. Ég horfi
umfram allt til virkjanageirans í
því sambandi, Búðarhálsvirkjunar,
Þjórsárvirkjana, virkjunar á
Þeistareykjum o.fl.
Um þessar mundir er erfitt ef
ekki útilokað að fjármagna fram-
kvæmdir af þessu tagi með er-
lendu lánsfé. Við verðum að
standa straum af slíkum kostnaði
sjálf. Í því felst gagnkvæmur hag-
ur þjóðarinnar og lífeyrissjóðanna
að stuðla að arðvænlegum at-
vinnurekstri og sporna við at-
vinnuleysi. Strax! Við megum eng-
an tíma missa.
Eðlislæg bjartsýni
Forsætisráðherra bað guð að
blessa landið – og það hefur hann
gert. Hvert sem við lítum er gnótt
auðlinda í náttúru landsins og van-
nýtt tækifæri.
Vonleysi er eins og krabbamein
á þjóðarlíkamanum. Sé ekkert að
gert dreifir það sér um hann allan
og lamar þrek hans.
Ég sat um daginn málþingið
Stúdentatíð í kreppuhríð með
ungu fólki þar sem málefni Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna voru
m.a. rædd. Hvað bíður okkar?
spurðu stúdentarnir og létu hækk-
andi stýrivexti draga úr sér móð-
inn sem eðlilegt er. Ég svaraði því
að ég vildi ekki bíða þess sem
verða vildi heldur sækja undir
eins fram með hjálp lífeyrissjóð-
anna.
Ég er þess fullviss að bar-
áttuþrek og eðlislæg bjartsýni Ís-
lendinga eigi eftir að skila okkur í
gegnum þessar miklu þrengingar
þótt við séum sem höggdofa um
stund. Nú ríður á að kveikja neist-
ann og setja í gang.
Fulla ferð áfram
Gunnar I. Birgisson
skrifar um mót-
aðgerðir í krepp-
unni
» Í því felst gagn-
kvæmur hagur þjóð-
arinnar og lífeyrissjóð-
anna að stuðla að
arðvænlegum atvinnu-
rekstri og sporna við at-
vinnuleysi. Strax!
Gunnar I. Birgisson
Höfundur er bæjarstjóri í Kópavogi.
SANDUR MÖL
FYLLINGAREFNI
WWW.BJORGUN.IS
Sævarhöfða 33,
112 Reykjavík,
sími 563 5600
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni