Morgunblaðið - 10.11.2008, Blaðsíða 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2008
Í NÝLEGUM pistli
Skúla Thoroddsen,
framkvæmdastjóra
Starfsgreina-
sambandsins, sætir
hann enn færis við að
nota stéttarfélagið
sem hann vinnur fyrir
og vef þess í sínum
eigin pólitísku erinda-
gjörðum. Þar er fullyrt að Sjálf-
stæðisflokkurinn haldi þjóðinni í
gíslingu vegna þess að hann vilji
ekki sækja um aðild að ESB nú
þegar.
Það er ótrúlegt upplegg að tala
eins og að ESB-umsókn myndi
laga stöðu okkar í dag eða næstu
mánuðina. Núna eru allt aðrir hlut-
ir á dagskrá í stjórnmálunum, hlut-
ir sem þola enga bið. Pólitísk ref-
skák og tækifærismennska
aðildarsinna verður að bíða á með-
an endurbygging okkar atvinnulífs
fer fram enda er ljóst að við eigum
langt í land með að ná
þeim skilyrðum sem
sett eru fyrir inn-
göngu í myntbandalag
Evrópu og því tómt
mál að tala svona
núna.
Í áðurnefndum
pistli sínum heldur
framkvæmdastjóri
SGS því m.a. fram að
leiðtogar Sjálfstæð-
isflokksins séu að
„þvælast fyrir skyn-
samlegum lausnum, á
erfiðri leið út úr vandanum“.
Þetta er fráleitt tal. Sjálfstæð-
isflokkurinn og forysta hans hefur
á undanförnum vikum einmitt haft
frumkvæði að þeim nauðsynlegu en
erfiðu skrefum sem taka þurfti til
að forða þjóðfélaginu frá því að
fara algerlega á hliðina í kjölfar
þess að bankarnir gátu ekki endur-
fjármagnað starfsemi sína lengur.
Með því að setja svonefnd neyð-
arlög 6. október sl. var slegin
skjaldborg um starfsemi bankanna
hér heima, innlendar innistæður og
tryggt að viðskiptavinir bankanna
gætu áfram notið lágmarksþjón-
ustu þrátt fyrir þessi miklu áföll. Í
kjölfarið hefur ríkisstjórnin gengið
til viðræðna og samkomulags við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn um sam-
starf og lánafyrirgreiðslu sem mun
opna fyrir frekari lán frá öðrum
löndum.
Forysta ríkisstjórnarinnar rær
að því öllum árum að koma þjóð-
inni hratt og örugglega í gegnum
þennan skafl í stað þess að eyða
tíma sínum í hugsanlega aðild-
arumsókn Íslands, sem er ekki
raunhæfur kostur eins og sakir
standa.
Raunverulegar lausnir í
stað ESB-tækifærismennsku
Sirrý Hallgríms-
dóttir er ósammála
frkvstj. Starfs-
greinasambandsins
» Pólitísk refskák og
tækifærismennska
aðildarsinna verður að
bíða á meðan end-
urbygging okkar at-
vinnulífs fer fram
Sirrý Hallgrímsdóttir
Höfundur situr í stjórn Hvatar, félags
sjálfstæðiskvenna í Reykjavík.
VIÐ Íslendingar
eigum í stríði við
Breta. Og fleiri þjóðir.
Það er í raun ekki
hægt að lýsa deilum
okkar við þá með öðr-
um hætti. Bresk
stjórnvöld ákváðu að
beita hryðjuverkalög-
gjöf á Ísland með þeim afleiðingum
að bankakerfið á Íslandi hrundi end-
anlega. Það var að vísu komið á
hnén, ekki síst vegna margvíslegra
hagstjórnarmistaka hér innanlands
undanfarin ár og þess að bankakerf-
inu var leyft eftirlitslaust að vaxa
þjóðarbúskapnum langt yfir höfuð.
Hin alþjóðlega fjármálakreppa hratt
af stað atburðarás og átti þannig
sinn þátt, en innlendi þátturinn
verður ekki undanskilinn og á hon-
um bera íslensk stjórnvöld und-
anfarinna ára höfuðábyrgð.
Eitruð tenging
Nú kemur í ljós að Evrópusam-
bandið, félagsskapur sem margir
vilja að Ísland gangi í, beitir okkur
sem þjóð ótrúlegum þjösnaskap
þegar við erum að reyna að koma
samfélaginu á lappirnar á nýjan leik.
Það hefur komið á daginn, eins og
við þingmenn VG sögðum strax í
upphafi, að lánveiting frá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum yrði með beinum
eða óbeinum hætti tengd því að Ís-
land féllist á kröfur Breta, Hollend-
inga og fleiri aðila um uppgjör vegna
innistæðureikninga íslenskra banka
í þessum löndum. Þessi baneitraða
tenging milli umsóknar um lán frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og deiln-
anna við Breta, Hollendinga o.fl.
vegna innlánsreikninganna býður
þeirri hættu heim að Ísland verði
þvingað pólitískt til að ábyrgjast
langtum meira en lagaleg skylda
býður. Á fundi þingmannanefndar
EES-svæðisins með fulltrúum frá
framkvæmdastjórn og ráðherraráði
Evrópusambandsins sl. þriðjudag
kom fram ítrekað að sum aðildarríki
ESB hygðust tengja atkvæði sín í
stjórn Alþjóðagjaldeyrissjóðsins því
að niðurstaða næðist í deilum við Ís-
lendinga. Þessi framganga ESB er
að mínu mati ekkert annað en fjár-
kúgun og lét ég þá skoðun skil-
merkilega í ljós á umræddum fundi.
Formaður utanríkismálanefndar Al-
þingis tók undir þau sjónarmið mín.
Bognum en brotnum
ekki
Sama dag fór fram
fundur fjármálaráð-
herra ESB-ríkja með
starfsfélögum þeirra
frá EFTA-ríkjum. Þar
mun hafa verið löng og
ítarleg umræða um
málið þar sem fram-
ganga ESB-ríkjanna
var ekki síður fantaleg.
Í framhaldinu mun hafa
verið reynt að þvinga
Ísland til að undirrita plagg frá
framkvæmdastjórn ESB með ger-
samlega óaðgengilegum kostum.
Það á sem sagt að knésetja íslensku
þjóðina til langrar framtíðar í boði
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, Evrópu-
sambandsins og Breta (samstarfs-
þjóðar okkar á vettvangi NATO) al-
veg sérstaklega. Ekki er nóg með að
Bretar hafi beitt hryðjuverkalög-
gjöfinni, nú kemur Evrópusam-
bandið nánast eins og það leggur sig
og reynir að kúga þjóðina til und-
irgefni og hlýðni. Það er þjösnaskap-
ur sem mikilvægt er að þjóðin viti
um. En við skulum ekki láta kúga
okkur. Við Íslendingar kunnum að
bogna lítið eitt um sinn en við brotn-
um ekki. Ef við trúum á okkur sjálf,
á auðinn í okkur sjálfum sem þjóð, á
landið og gögn þess og gæði, rækt-
um menningu okkar og tungu, þá
höfum við okkur út úr þessum erf-
iðleikum eins og öðrum sem við höf-
um ratað í. Í því sambandi er freist-
andi hugsun að betra sé að sleppa
því að taka öll hin erlendu lán. Herða
þess í stað sultarólina aðeins fastar
um sinn, en eiga í staðinn von í betri
og bjartari framtíð fyrir okkur og
börnin okkar innan ekki allt of langs
tíma. Áratuga þrautaganga með
skuldaklafa Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins og Evrópusambandsins á herð-
unum, sem mun skerða lífskjör og
takmarka möguleika okkar um ára-
tugaskeið, er skelfileg tilhugsun.
Þjösnaskapur Evr-
ópusambandsins
Árni Þór Sigurðs-
son skrifar um að-
gerðir þjóða gegn
Íslendingum í efna-
hagskreppunni
Árni Þór Sigurðsson
»Ekki er nóg með að
Bretar hafi beitt
hryðjuverkalöggjöf, nú
kemur ESB nánast eins
og það leggur sig og
reynir að kúga þjóðina
til undirgefni og hlýðni.
Höfundur er alþingismaður Vinstri
grænna.
RÁÐHERRAR ríkisstjórn-
arinnar hafa tekið undir þau sjón-
armið að mikilvægt sé að ráðist
verði í óháða rannsókn á banka-
hruninu þegar það sé tímabært.
En hvenær er tímabært?
Mitt svar við því er einfalt. Það
er tímabært að nú strax verði
þingið látið skipa rannsóknanefnd
færustu manna sem njóti að-
stoðar erlendra sérfræðinga.
Rannsóknarnefnd sem fari yfir
spurningar á borð við það hvernig
valið var í skilanefndir, hvernig
verði tekið á því að stjórnir gömlu
bankanna afskrifuðu lán starfs-
manna, af hverju fólk sem bar
ábyrgð á Icesave-reikningunum
var ráðið í yfirmannsstöður í Nýja
Landsbankanum, af hverju nýju
bankastjórunum voru skömmtuð
helmingi hærri laun en forsætis-
ráðherra, af hverju gömlu bank-
arnir hafa enn ekki verið gerðir
gjaldþrota og svo mætti lengi
telja. Það er tímabært að þingið
skipi slíka rannsóknarnefnd og að
sérstakur saksóknari verði einnig
skipaður eins og rætt hefur verið.
Slíka nefnd ætti að skipa strax
vegna þess að því lengur sem
óvissa og tortryggni ríkir um að-
draganda bankahrunsins og eft-
irmál þess, þeim mun erfiðara
verður fyrir okkur að vinna okkur
út úr þeim erfiðleikum sem það
olli. Nú skiptir máli að byggja upp
traust og þá verður að setja þessi
mál í gagnsæjan farveg þannig að
þjóðin fái réttar upplýsingar,
hægt verði að draga lærdóm af
þessari reynslu og ekki verði anað
út á gömul foröð þegar við end-
urmótum samfélagið.
Katrín Jakobsdóttir
Hvenær er
tímabært?
Höfundur er alþingismaður og
varaformaður þingflokks Vinstri
grænna.
SUMIR trúa að
samþjöppun auðs á fá-
ar hendur sé ekki
vandamál, því auð-
mennirnir beini fé
sínu aftur út í hag-
kerfið. Gott sé að hafa
alvöru kapítalista sem
séu einhvers megn-
ugir. Þörf er á að
ræða þetta frá sjón-
arhóli hagstjórnar. Stórfelldar
eignatilfærslur frá hinum mörgu
smáu til örfárra sem forréttinda
njóta eru viðfangsefnið. Verðbólgu-
gróði, kvótasala, vanhugsuð aðferð
við einkavæðingu, verðbólur á
hlutabréfa- og fasteignamörkuðum
og sjálftaka ofurlauna eru af þess-
um toga. Einnig fákeppnisrekstur
og markaðsráðandi staða. Sam-
þjöppun auðs með þessum hætti til
útvalinna nefni ég „auðokun“. Aug-
ljóst er að umsjón almannafjár, s.s.
innlána, lífeyris- og bótasjóða, hæf-
ir ekki þeim sem sækjast eftir
eignatilfærslum í skjóli forréttinda.
Í grein þessari er ekki átt við það
þegar fólk efnast á samkeppn-
isrekstri.
Fjárfestingar og spákaup-
mennska
Hagfræðin nefnir þá fjárfesta
sem leggja fé í framleiðslutæki og
annað sem þarf til rekstrar fyr-
irtækja í samkeppni. Til þess þarf
kjark, þekkingu og úthald, áhætta
er tekin og atvinna sköpuð. Alvöru
fjárfestum ber heiður og þökk.
Þegar menn kaupa hins vegar
hlutabréf og skuldabréf, ekki síst
þegar lánsfé er notað til þess, á að
ræða um spákaupmennsku. Hún
skapar ekki atvinnu. Áhættu er
auðveldlega dreift með því að velja
saman ólík bréf. Þegar auður safn-
ast í stórum stíl á fárra hendur vex
spákaupmennska. Það er auð-
okunin sem veldur verðbólum á
hlutabréfa- og fasteignamarkaði,
sem síðan springa með skelfilegum
afleiðingum fyrir fjöldann. Hags-
agan sýnir að án auðokunar verða
verðbólur ekki til. Fátítt er að spá-
kaupmenn gerist síðar fjárfestar,
þeir dvelja ekki lengi við hvert
verkefni heldur hugsa um það eitt
að hesthúsa fljóttek-
inn gróða og snúa sér
svo að því næsta.
Yfirtökur og fá-
keppni
Þegar verð hluta-
bréfa hækkar árvisst
umfram almennt verð-
lag og auðnum er mis-
skipt fara spákaup-
menn á kreik. Þeir
taka fyrirtæki yfir, oft
með litlu eigin fé, en
þess meira lánsfé. Yf-
irtökur leiða af sér samruna, oftast
í nafni hagræðingar. Við þetta
fækkar aðilum á markaði og þar
með dregur úr samkeppni. Eftir
því sem auðokun eykst geta fleiri
stundað yfirtökur. Auðokun leiðir
af sér yfirtökur, sem aftur leiða af
sér fákeppni. Ójöfnuður styður fá-
keppni og fákeppni eykur ójöfnuð.
Hið opinbera og auðokun
Auðokun knýr hið opinbera til
að auka útgjöld til velferðarmála,
við látum fólk ekki svelta. Það er
ójöfnuðurinn sem veldur útgjöld-
unum, ekki „fátækt“. Það er til nóg
handa öllum ef við skiptum jafnar.
Skattalækkanir koma hinum ofríku
mest til góða, því það eru þeir sem
greiða flestar krónur í skatta.
Lækki ríkið skatta eykst ójöfn-
uðurinn. Hinir efnuðu ávaxta það
fé sem þeir hefðu annars greitt í
skatta. Þeir sem minna hafa verða
að taka lán og borga hinum efnuðu
vextina í reynd, þó bankar séu
milliliðir. Ójöfnuðurinn eykst enn.
Auðokun hækkar vexti
Framboð og eftirspurn ræður
mestu um vexti, auk verðbólgu og
fleiri þátta. Stýrivextir eru aðeins
afleiðing þessa. Í hagkerfi sem er í
vexti umfram önnur skapast aukin
eftirspurn sem stuðlar að háum
raunvöxtum, eins og við þekkjum
vel. Auðokun knýr bæði heimili og
hið opinbera til að taka lán og
þannig eykst eftirspurn eftir fé.
Hinir ofríku auka sparnað sinn og
þar með framboð fjár. Fjármagn
leitar samt út úr hagkerfinu og
raskar jafnvægi milli framboðs og
eftirspurnar, einkum vegna fjár-
festinga í útrás, en einnig vegna
nauðsynja á borð við snekkjur,
vetrarhallir í Sviss, hús í London,
kastala í Frakklandi og íbúðir á
Manhattan. Auðokun stuðlar þann-
ig að hærri raunvöxtum. Önnur
ástæða er sú að um leið og fjöldinn
stendur verr fjárhagslega minnkar
lánshæfið. Þar með aukast áhættu-
álög á vexti sjálfkrafa. Ójöfnuður
hækkar raunvexti.
Fjárhagslegur stöðugleiki
Við auðokun versnar fjárhagur
og lánshæfi almennings, en eft-
irspurn eftir lánum vex. Rétt við-
brögð banka væru að stinga við
fótum og lána minna. En sá banki
sem hafnar lánsumsóknum missir
hlutdeild, stærð o.s.frv. Lausafé
skilar bönkum lítilli ávöxtun en út-
lán hárri. Keppinautar breyta því
viðmiðunum sínum og samþykkja
lán sem þeir hefðu áður hafnað.
Bankar „verða“ að finna lántak-
endur til að sýna vöxt og hagnað,
jafnt og þétt frá ári til árs. Annars
þorna bónusarnir og kaupréttirnir
upp. Þannig urðu undirmálslánin í
BNA til. Auðokun eykur áhættu
sem bankar taka og grefur undan
fjárhag þeirra.
Að síðustu
Kreppur verða á 60-70 ára
fresti. Undanfari þeirra allra er
samþjöppun auðs, háir raunvextir,
verðbólur og yfirtökuæði. Auðokun
er skaðleg hagþróun og olli því
efnahagslega stórslysi sem nú er
orðið hér á landi. Auðokun leiðir
að auki til félagslegs óróa, jafnvel
uppreisna og stöku sinnum bylt-
inga. Franska byltingin, rússneska
byltingin, valdataka nasista í
Þýskalandi, kúbanska byltingin og
íranska byltingin áttu allar rætur í
vaxandi auðokun. Afnám eign-
arskatts var óhapp í ljósi sam-
þjöppunar auðs, það hefði nægt að
hækka skattleysismörk hans
myndarlega. Við hljótum að leita
leiða til að draga úr skaðlegri auð-
okun.
Auðokun útvalinna
er vandamál
Ragnar Önund-
arson skrifar um
efnahagsmál
» Auðokun er skaðleg
hagþróun og olli því
efnahagslega stórslysi
sem nú er orðið hér á
landi
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur,
bankamaður og fjármálaráðgjafi.