Morgunblaðið - 12.11.2008, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. NÓVEMBER 2008
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
BjarniHarðarson,fyrrverandi
þingmaður, er
maður að meiri að
hafa sagt af sér
þingmennsku eftir
að upp komst um
þá ráðagerð hans að koma Val-
gerði Sverrisdóttur, varafor-
manni Framsóknarflokksins, í
klípu.
Klúður Bjarna var klaufa-
legt og kjánalegt; hann bað að-
stoðarmann sinn að búa til
nafnlaust netfang svo senda
mætti skammir um Valgerði á
fjölmiðla án þess að unnt væri
að rekja uppruna tölvupósts-
ins. Í ógáti sendi hann svo
skeytið á fjölmiðla!
Eftir þetta var Bjarna varla
sætt í þingflokki Framsókn-
armanna. Ekki fór hann ein-
asta á bak við varaformanninn,
heldur bað hann aðstoðarmann
sitt að vinna verk, sem við
verðum að vona að séu ekki í
hefðbundnum verkahring fleiri
aðstoðarmanna þingmanna.
Bjarni hefur axlað sína
ábyrgð. Það er fremur fátítt í
íslenzkum stjórnmálum.
Þáttaskil urðu 1994, þegar
Guðmundur Árni Stefánsson
sagði af sér embætti heil-
brigðis- og tryggingaráðherra
eftir að Ríkisendurskoðun
taldi meðferð hans á al-
mannafé aðfinnsluverða. Eftir
það mátti ætla að ráðherrar,
þingmenn og æðsta stjórn-
sýsla ríkisins myndi búa við
ríkara aðhald en
áður af hálfu eft-
irlitsstofnana, al-
mennings og fjöl-
miðla. Og raunar
hafa nokkrir
kjörnir fulltrúar
sagt af sér eftir
það.
Árni Johnsen sagði af sér
þingmennsku 2001 eftir að upp
komst að hann notaði al-
mannafé í eigin þágu og sagði
almenningi ósatt um málið.
Hann átti afturkvæmt á Al-
þingi. Björn Ingi Hrafnsson
borgarfulltrúi sagði af sér í
fyrra, eftir fatakaupamálið
svokallaða. Björn Ingi játaði
reyndar aldrei að hann hefði
gert mistök, heldur rökstuddi
afsögn sína með því að aðrir
hefðu verið vondir við hann.
Til þessa hafa fáir íslenzkir
stjórnmálamenn axlað ábyrgð
á afglöpum sínum með því að
segja af sér. Í ýmsum ná-
grannaríkjum okkar, t.d. ann-
ars staðar á Norðurlöndunum
og í Bretlandi, eru afsagnir
miklu algengari. Ráðherrar
segja t.d. af sér jafnvel þótt
þeir sjálfir hafi ekkert gert
rangt, heldur axla þeir ábyrgð
á gerðum undirmanna sinna.
En eftir því sem fleiri segja
af sér verður til skýrara for-
dæmi og meiri þrýstingur á að
stjórnmála- og embættismenn
segi af sér vegna alvarlegra
mistaka. Margur í þeim hópi
hefur klúðrað stærra verkefni
en að senda tölvupóst.
Eftir því sem fleiri
segja af sér, verður
til skýrara fordæmi
og þrýstingurinn
eykst}
Afglöp og afsagnir
Leit íslenskra yf-irvalda eftir
erlendum lánum er
að breytast í eina
hringavitleysu sem
helst minnir á frá-
sögn úr Góða dátanum Svejk.
Í lok október var gengið frá
frumsamkomulagi við Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn um tveggja
ára lán að andvirði 2,1 millj-
arður Bandaríkjadollara. Í frétt
um samkomulagið á heimasíðu
sjóðsins segir að þegar stjórn-
endur hans hafi farið yfir það
verði hægt að taka það fyrir í
framkvæmdastjórn hans, fá
samþykki í byrjun nóvember og
þá fái Íslendingar strax agang
að 833 milljónum dollara.
Haft er eftir Dominique
Strauss-Kahn, framkvæmda-
stjóra sjóðsins, að Íslendingar
hafi sett saman metnaðarfulla
efnahagsáætlun. „Ég held að
þessi öfluga áætlun réttlæti
þennan mikla aðgang að fjár-
magni sjóðsins – jafngildi
1.190% af kvóta Íslands í IMF –
og verðskuldi stuðning alþjóða-
samfélagsins.“
En svo kom babb í bátinn.
Lánsfjárþörf Íslendinga er um
þreföld sú upphæð, sem stendur
til boða hjá gjaldeyrissjóðnum,
og það fé þarf að
fást annars staðar.
Þegar hafa fengist
vilyrði fyrir lánum
frá einstaka ríkj-
um, en þjóðir á borð
við Svía segja hins vegar að ekki
sé hægt að ganga frá slíkum
lánum fyrr en gengið hafi verið
frá láninu frá Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
vill hins vegar ekki afgreiða sitt
lán fyrr en gengið hefur verið
frá hinum lánunum eins og segir
í svari frá sjóðnum við fyr-
irspurn Morgunblaðsins: „Fjár-
mögnun áætlunarinnar þarf að
vera að fullu lokið áður en hægt
er að leggja hana fyrir fram-
kvæmdastjórn sjóðsins.“
Þessi skilyrði virðist vera úti-
lokað að uppfylla. Ef Svejk
hefði verið að rekja þessa sögu
hefði hann endað á að spyrja:
Hvaða ár dó amma dyravarð-
arins? Íslendingar hafa hins
vegar sjaldan verið jafn að-
þrengdir á alþjóðavettvangi og
á þeim brenna aðrar og veiga-
meiri spurningar um þá óskilj-
anlegu stöðu, sem blasir við
þjóðinni. Stjórnvöld skulda svör
við þessum spurningum svo að
ljóst sé hverjir kostirnir eru.
Leitin eftir lánafyr-
irgreiðslu er ein
hringavitleysa}
Aðþrengdir Íslendingar
H
ópur fólks hefur gert það að
venju sinni undanfarið að fara í
laugardagsspássitúr á Aust-
urvöll með missmekkleg kröfu-
spjöld til að krefjast þess að
stjórnvöld segi skilmerkilega frá því hvaða að-
gerða sé að vænta eftir bankahrunið skelfilega.
Langflestir halda sig þó heima í von um að
stjórnvöld séu að leysa vandann á vitrænan hátt.
Stjórnvöld hafa haldið þó nokkra blaða-
mannafundi og telja sig þannig vera að sinna
upplýsingaskyldu sinni. En það er ekki sama
hvað sagt er eða hvernig það er sagt. Svörin á
blaðamannafundunum eru ekki skýr og það
hvarflar að þjóðinni að ráðamenn viti ekki al-
mennilega hvað þeir eigi að gera og að svokall-
aðar lausnir þeirra séu bara fálm. Og þegar hver
hagfræðingurinn á fætur öðrum kemur fram í
fjölmiðlum með lausnir sem virka sannfærandi en stjórn-
völd virðast ekki hafa nokkurn áhuga á þeim, þá er ekki
skrýtið að þjóðin verði svolítið hrædd.
Ráðamenn þjóðarinnar verða að má af sér þreytu- og
pirringssvipinn sem er að festast við þá. Þessi svipur segir
þjóðinni það eitt að ráðamönnunum gremjist að þurfa að
eiga orðastað við þjóð sína, þeir hafi engan tíma til þess því
þeir séu að sinna merkilegri erindum. Og sjálfsagt þurfa
ráðamennirnir að vakna snemma og fara seint að sofa og
örugglega eru þeir allan daginn meira og minna á mik-
ilvægum fundum og undir gríðarlegu álagi. En þrátt fyrir
allt þetta verður að gera þá kröfu til þeirra að þeir muni að
þeir eru í vinnu fyrir þjóðina. Og það er hluti
af starfsskyldu þeirra að tala almennilega við
fólkið sem þeir eru að vinna fyrir.
Því miður er það svo að Íslendingar eiga
engan stjórnmálaskörung sem stappað getur
stálinu í þjóðina á erfiðum tímum. Stjórn-
arandstaðan hefur alls ekkert til málanna að
leggja og ljóst er að þar á bæ gætu menn
engan veginn brugðist við ástandinu. Það er
staðreynd að skástu stjórnmálamenn þjóð-
arinnar sitja í ríkisstjórn. En samt skila ekki
einu sinni þeir hlutverki sínu svo sómi sé að.
Meira að segja forsetinn – sem á víst að heita
sameiningartákn þjóðarinnar – heldur sér til
hlés. Kannski sýnir það pólitísk klókindi
hans. Ef hann stigi fram yrði hann örugglega
rækilega minntur eina ferðina enn á útrás-
arlofræðurnar sem nú eru orðnar tragikóm-
ískar.
Það er til vitnis um langlundargeð þjóðarinnar að hún
hefur ekki enn fjölmennt á Austurvöll til að mótmæla
ástandinu. Nokkur þúsund manns eru ekki stórkostlegur
fjöldi í mótmælum vegna efnahagshruns. Þjóðin hefur
greinilega ákveðið að gefa ráðamönnum tóm til að leysa
úr öllum flækjunum eftir því sem hægt er. Ráðamenn
ættu að þakka fyrir þetta svigrúm og launa fyrir sig með
því að halda þjóðinni upplýstri. En af einhverjum ástæð-
um hafa þeir ekki sinnt þeirri sjálfsögðu skyldu. Taki þeir
sig ekki á mun þjóðin fyrr en síðar missa þolinmæðina.
kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Að tala við fólkið
Lagaleg og pólitísk
ábyrgð vegna FME
FRÉTTASKÝRING
Eftir Önund Pál Ragnarsson
onundur@mbl.is
F
jármálaeftirlitið er lík-
lega valdamesta ein-
staka ríkisstofnunin ut-
an ráðuneyta, eftir
setningu neyðarlaganna
6. október sl. Þótt stofnlög þess séu
um „opinbert eftirlit með fjármála-
starfsemi“ starfar FME og fær vald-
heimildir skv. fjölmörgum sérlögum.
Hlutverk þess er að aðgæta hvort
fyrirtæki fari eftir lögum og að starf-
semin sé í samræmi við heilbrigða og
eðlilega viðskiptahætti.
Ráðherrastjórnsýsla á Íslandi
Oft hefur komið fram að FME er
sjálfstæð stofnun. En hvað þýðir það
og hver ber endanlega ábyrgð á störf-
um hennar? Er það viðskipta-
ráðherra, Björgvin G. Sigurðsson,
stjórnendur FME, eða kannski eng-
inn? Hér á landi byggist stjórnkerfið
á „ráðherrastjórnsýslu“. Hver ráð-
herra er þá yfirmaður síns mál-
efnasviðs. Hefur stjórnsýslulegt,
stjórnunarlegt og rekstrarlegt for-
ræði yfir sínu ráðuneyti og öllum
stofnunum undir því. Skiptir sér t.d.
af rekstri og getur snúið ákvörðunum
þeirra. Stjórnkerfið er byggt upp sem
stigveldi, með æðsta vald hjá ráð-
herra. Fyrirmyndina að þessu er að
finna í Danmörku. Þessu fylgja mikil
völd ráðherra og ætti að fylgja jafn-
mikil ábyrgð, bæði lagaleg og póli-
tísk.
En frá þessu eru undantekningar,
sjálfstæðar stofnanir og stjórnsýslu-
nefndir. Fjármálaeftirlitið fellur í
þann flokk, enda hefur þótt nauðsyn-
legt að takmarka pólitísk afskipti af
svo valdamikilli stofnun. FME heyrir
undir viðskiptaráðherra en telst þó
sjálfstæð stofnun. Það hefur þriggja
manna stjórn sem ræður forstjóra.
Almenna reglan er að eftir því sem
boðvald ráðherra yfir stofnun er af-
tengt með þessum hætti, þá aftengist
lagaleg ábyrgð hans á stofnuninni í
samræmi við það. Þar með er hins
vegar ekki sagt að pólitísk ábyrgð af-
tengist, hún getur eftir sem áður ver-
ið mikil.
Það er skýrt í lögum að við-
skiptaráðherra endurskoðar ekki
ákvarðanir FME. Þeim verður bara
skotið til dómstóla. Að sama skapi
gefur ráðherra stofnuninni ekki fyr-
irmæli nema hann hafi sérstaka
heimild til þess í lögum. Skv. upplýs-
ingum úr viðskiptaráðuneytinu eru
engar slíkar heimildir í lögum. 16.
október 2007 sagði viðskiptaráðherra
í ræðu á Alþingi að staða fjármálaeft-
irlitsins sem sjálfstæðs stjórnvalds
leiði til þess „að ráðherra ber hvorki
pólitíska ábyrgð né ráðherraábyrgð á
slíku sjálfstæðu stjórnvaldi“.
Pólitísk ábyrgð fyrir hendi
Fleira felst hins vegar í boðvaldi
ráðherra. T.d. rétturinn til að krefjast
upplýsinga og hafa eftirlit með starf-
seminni. Þetta boðvald er ef til vill
einnig takmarkað, en ráðherra getur
þó alltaf skipt um stjórn FME ef hon-
um mislíkar stefnan. Þar liggur ótví-
rætt vald hans.
Hér þarf að nefna að ráðherra hef-
ur líka eftirlitsskyldur skv. lögum um
Stjórnarráð Íslands, nánar til tekið 9.
grein. Í skýrslu um starfsskilyrði
stjórnvalda, sem unnin var fyrir for-
sætisráðuneytið árið 1999 og lögð fyr-
ir Alþingi, er fjallað um þetta. Þar
segir að vafi leiki á því hvort sjálf-
stæðar stofnanir falli undir eftirlit
ráðherra, en þar sem lögin um
Stjórnarráð Íslands taki til allra
stjórnarmálefna ríkisins, þ.m.t.
þeirra sem heyra undir sjálfstæðar
stofnanir, sé það nærtækast að eft-
irlitsskyldan taki til allra stjórnvalda.
Orðalag stjórnarskrárinnar um völd
ráðherra styðji einnig þá niðurstöðu.
Ef svo er hlýtur pólitísk ábyrgð ráð-
herra að vera einhver, hafi Fjármála-
eftirlitið brugðist á einhvern hátt.
Morgunblaðið/Golli
Yfirvöldin Jónas Fr. Jónsson, forstjóri Fjármálaeftirlitsins, og Björgvin G.
Sigurðsson viðskiptaráðherra á ársfundi Fjármálaeftirlitsins árið 2007.
JAFNVEL fyrir setningu neyð-
arlaganna hafði Fjármálaeftirlitið
víðtækar heimildir til eftirlits.
Stofnunin gat krafist aðgangs að
öllu bókhaldi eftirlitsskyldra fyrir-
tækja, fundargerðum, skjölum og
hvaða gögnum sem hún taldi nauð-
synlegt að fá. Hún gat staðið fyrir
vettvangsferðum og óskað eftir
upplýsingum á þann hátt, þegar og
svo oft sem hún vildi. Með neyð-
arlögunum fékk hún hins vegar
nánast óskertar heimildir til að ráð-
stafa réttindum og skyldum fjár-
málafyrirtækja.
Þau fyrirtæki, sem FME hefur
eftirlit með, eru viðskiptabankar,
fjárfestingabankar, sparisjóðir og
lífeyrissjóðir. Einnig vátrygginga-
félög og vátryggingamiðlarar,
verðbréfaþjónustufyrirtæki, verð-
bréfamiðstöðvar, verðbréfasjóðir
og rekstrarfélög þeirra, Kauphöllin
og innlánadeildir samvinnufélaga.
VOLDUG
STOFNUN
››