Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1963, Síða 23

þar sem „olnboginn" verður og
flatur í endann,, þar sem „hönd-
in“ kemur. Næstu eina eða tvær
vikurnar koma smá nabbar, sem
verða að fingrum. Hinar fóstur-
líku frumur, breytast í sérhæfða
vefi: Vöðva, sinar bein o. s. frv.
Hinn nýji útlimur byrjar að láta
að stjórn. Hann verður fær um
að gegna sínu hlutverki.
Þegar endurnýjun líkamsparta
fer fram, líkjast frumurnar
frumum í vaxandi fóstri. Þess
vegna hefur sú hugmynd komið
fram, að froskar missi endur-
nýjunarhæfileikann með aldrin-
um af því að frumurnar séu þá
orðnar sérhæfðar og geti ekki
komizt á frumstigið aftur. Þó
geta dýr, sem ekki geta fengið
nýja limi, endurnýjað hluta af
beini eða vöðva, og þegar frosk-
ungi missir hæfileikann til end-
urnýjunar þá eru vefir hans
miklu minna sérhæfðir en sala-
möndru, sem ekki missir hann.
Hinn frægi líffræðingur, Thom-
as H. Morgan, stakk upp á þeim
möguleika, að í líkamspörtum
flókinna vefja væru vefirnir
nægilega samstilltir.
Þrátt fyrir það að rnargt sé
líkt með endurvexti og frum-
vexti fósturs, er margt ólíkt.
Hinn nýi líkamspartur vex í
nánum tengslum við fullvaxna
vefi, en fóstrið vex sér, eða því
er skýlt fyrir fullvöxnu vefjun-
um. Frumur endurnýjaðra vefja
vaxa upp úr frumum fullvaxinna
vefja og nærast áfullorðnu blóði
og hormónum þess. Frá því
fyrsta eru í hinum nýju vefjum
taugaþræðir, sem vaxa út úr
endum hinna sundurskornu
fullvöxnu tauga. Hinir fullorðna
vefir hljóta að gegna hlutverki
í þróun hinnar nýju byggingar.
Sú hugsun gerir vart við sig, að
breytingar á starfsemi nokkurs
hluta vefjanna, sé um að kenna,
þegar endurnýjun getur ekki átt
sér stað. Mikið af rannsóknum
og tilraunum hefur beinstaðþví
að reyna að kynnast hlutverki
hinna einstöku vefja.
Reynt hefur verið að kenna
hormonabreytingu um missi end-
VÍKINGUR
urnýjunargertu. Hormonar eru
meðal þess sem veldur breytingu
á froskunga í fullorðinn frosk.
Oskar E. Schotte við Amhurst-
háskóla hefur nýlega sýnt fram
á, að hormonar eru með í verki,
þegar endurvöxtur á sér stað.
En limur af froskunga, sem
græddur er á fullorðinn frosk
getur framleitt endurvöxt, þó að
hann nærist á fullorðinsblóði og
hormonum þess. og limur af full-
orðnum froski, sem gi’æddur er
á froskunga getur það ekki, þó
að innri efnaskilyrði ættu þá að
vera hastæð.
Helzta bendingin um „hag-
stæð skilyrði" er í sambandi við
hlutverk tauganna. Ef taugarn-
ar, sem liggja út í stúf hins af-
höggna lims eru skornar í sund-
ur, verður stubburinn tilfinn-
ingalaus og máttlaus. Engin end-
urnýjun fer fram. Þetta upp-
götvaði Englendingurinn Tweedy
John Todd árið 1823, aðrir hafa
hvað eftir annað koimist að því
sama. Hinn taugalausi stubbur
í Salamöndruunga vex ekki á ný,
hann rýrnar. Eftir nokkra daga
vex taug aftur fram í stubbinn,
og þegar hún nær orðið fram í
hinn afskorna flöt byrjar þar
vöxtur. Ef taugin er skorin
sundur eftir að endurnýjun er
hafin, hjaðnar hún og hverfur.
Endumýjun á Salamöndru-
hala er bundin við taugamar.
Nýr hali vex ekki, þegar búið er
að eyðileggja mænuna. Þetta á
ekki aðeins við um salamöndrur.
Endumýjun parta úr fiskum og
og lægi’i dýrum svo sem vatna-
krabba og ánamaðka er hægt að
hindra á sama hátt. Það er al-
gild regla að endurnýjun útvort-
is líkamshluta er bundin því
skilyrði, að taugar liggi aðyfir-
borði sársins. Ef ein aðaltaugin
í útlim salamöndru er skorin í
sundur og taugin síðan flutt út
í nýtt sár á limnum. Þá vex þar
smá aukalimur út frá staðnum.
Sú starfsemi tauganna, sem
við þekkjum bezt er leiðsla.
— Taugaþræðir flytja boð frá
einni taugafrumu til annarrar,
frá heilanum og mænunni, til
hvers einasta vefs í líkamanum
og til baka aftur. Öll okkar
verk og hugsanir eru bundin við
þennan hæfileika tauganna. —
Réttmætt virðist vera að álykta
sem svo, að það kerfi, sem öll
starfsemi líkamans er bundin
við sé að verki þegar um viðgerð
á líkamanum er að ræða. En
hlutverk tauga í endurnýjunar-
vexti er annað en að flytja boð.
Endurvöxturinn þarf ekki á ó-
sjálfráðu taugakerfinu að halda,
en skyntaugar, sem græddar eru
á endurnýjunarvefi gera þeim
mögulegt að halda áfram að
vaxa.
Hvernig taugarnar aðstoða við
endurnýjun er ekki vel ljóst,
líklegast þykir að taugaþræðir
gefi frá sér efni sem ýtir undir
vöxt. Mjög er erfitt að sann-
prófa þetta, vegna þess, að þeg-
ar áhrif tauganna eru mest áríð-
andi, er rúmtak þeirra vefja,
sem eru að endurnýjast mjög
lítið eða um einn þúsundasti
paitur úr teningscentimetra.
Tilraunir til þess að hafa á-
hrif á taugar eða vefi í endur-
nýjun á efnafræðilegan hátt
hafa ekki borið árangur. Bæði.
hefur verið reynt að dýfa dýr-,
inu í efnablöndu og sprauta
henni inn í það. Upplausnin hef-,
ur annaðhvort orðið of sterk og
eitrað dýrið, eða svo veik, að
hún hefur engin áhrif haft á
taugar eða vefjavöxt. Augljóst
er, að efni í tilraunaskyni þurfa
að komast þangað sem áhrifa
tauganna gætir, en það er þar
sem endurnýjun gerist.
Á tilraunastofu okkar við
Cornell háskóla höfum við fund-
ið upp aðferð til þess að koma
efnablöndu beint inn í vefi, sem
eru að endurnýjast á hinu mest
áríðandi byrjunarstigi. Mjórri
holri glernál er stungið í vefi,
sem eru að endurnýjast, nálin
er tengd við hylki sem í er efna-
upplausn. Með sérstökum útbún-
aði er hægt að sprauta upplausn-
inni úr hylkinu, svo ekki nemi
meiru en einum þúsundasta
parti úr teningscentimeter á
klukkustund. Við höfum komist
191