Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1980, Side 45

Einar Jónsson, fiskifræöingur:
Um smokkfisk-
Afla og nýjar veiðiaðferðir
Síðastliðið haust kom beitu-
smokkurinn aftur að ströndum
landsins eftir nær 14 ára fjarveru.
Eins og menn muna var hann
reglulegur gestur hér við land
fram undir 1966, en síðan varð
hans lítið sem ekkert vart fyrr en
nú. Allar aflatölur yfir smokkfisk
eru næsta óáreiðanlegar og fyrir-
finnast raunar ekki sundurliðaðar
skýrslur um þessa tegund hjá
Fiskifélagi íslands lengra aftur en
til 1958. Menn spyrja hvaðan
smokkurinn komi og hvers vegna
hann komi, eða komi ekki. Heim-
kynni kolkrabbans, eins og hann
hefur líka verið nefndur á ís-
lensku, eru í djúpunum vestur af
Bretlandseyjum og allt suður til
Azoreyja. Lítið er þó í raun vitað
um lífshætti hans á þessum slóð-
um. Á þessu svæði hrygnir
smokkurinn; hann er þarna
dreifður og stendur djúpt og er
ekkert veiddur, enda vart mögu-
legt, og þekking manna á lifn-
aðarháttum tegundarinnar í hlut-
falli við veiðiskapinn.
Hvers vegna keniur smokkfiskur-
inn?
Sagt hefur verið að smokkfisk-
urinn komi hingað í ætisleit. Þetta
er ekki nema hálfur sannleikur,
því sennilega er ætisgangan ekki
markviss sunnan úr höfum, held-
ur í fyrstu háð breytilegum haf-
straumum. Smokkfiskurinn límir
egg sín saman í sviflægar eggja-
kökur, 12—14 egg (hrogn) saman í
hverri, sem geta borist langa vegu
VÍKINGUR
með straumum. Fundist hefur
beint samband milli magns suð-
rænna svifdýra í norðlægum höf-
um (Norðursjó) og magns smokk-
fisks sem gengið hefur upp að
Noregsströndum. Því virðist Ijóst
að hagstæðir straumar sunnan úr
höfum geta ráðið því hvort
smokkfiskurinn kemur í norðlæg
höf. Talið er að smokkfiskurinn
hrygni seinni part vetrar (mars).
Séu straumar hagstæðir berast
eggjakökur og síðar seiði í norð-
læga átt. Seiðin vaxa afar hratt og
verða brátt vel sundfær. Því er
ekki um að ræða, að straumar beri
kolkrabbann sem óvirkt svifdýr
alla leið, heldur kemur hann
syndandi í torfum seinnihluta
leiðarinnar og er þá talað um
ætisgöngur.
Eins og komið hefur fram eru
smokkfiskagöngur ekki bundnar
við Island heldur eru þær fyrir-
bæri sem þekkt er víða við aust-
anvert N-Atlantshaf. Samkvæmt
norskum upplýsingum kemur
smokkurinn að Noregsströndum
að jafnaði í 3 ár af hverjum 5.
Líkur eru á að heldur sé hann
sjaldséðari hér við land, t.d. lét
hann sig aðeins vanta í 5 ár við
Noregsstrendur á sama tíma og
hans varð hér lítt vart í 14 ár.
Líffræðilegar athuganir
Nú í haust fór fram nokkur at-
hugun á útbreiðslu og hegðun
smokkfisksins, svo og voru tekin
-sýni eftir föngum og líffræðilegar
athuganir gerðar. Hér er ekki ætl-
unin að ræða þær athuganir sér-
staklega en stiklað skal á fáeinum
atriðum lesendum til fróðleiks og
skemmtunar.
Smokkfiskurinn kemur hingað
ætíð á haustin eða seinnipart
sumars og er vanalega horfin
héðan fyrir jól. Meðan á dvöl hans
hér stendur étur hann feiknin öll
og bætir mjög við sig í þyngd og
lengd. Þetta fyrirbrigði þekkja
sjómenn vestra mjögvel, en svo ör
er vöxturinn, að menn héldu lengi
vel að urn göngur mismunandi
stórra smokkfiska væri að ræða.
Smokkfiskurinn er á bilinu
15—18 cm að kápulengd er hann
kemur hér síðla sumars. Þetta er
allt ókynþroska einstaklingar á
fyrsta aldursári. Fullvaxinn kyn-
þroska dýr eru liðlega 60 cm að
kápulengd og sjást hér varla nema
í undantekningartilfellum.
Hrygnur eru aðeins stærri en
hængar, en þær virðast vera í
yfirgnæfandi meirihluta (jafnvel
eingöngu hrygnur) í fyrstu göng-
unum á haustin. Þegar líður á fer
hænga að gæta meir, en þó virðist
aldrei eins mikið um þá og
hrygnur. Á einum rnánuði í haust
(þ.e. september) virtist smokkur-
inn bæta tæplega 4 cm við lengd
sína og 25% við þyngdina. Ekki
virðist hann kræsinn á fæðu því í
maga hans var að finna allt frá
ígulkerjum til eigin félaga. Hann
virðist éta flest sem að kjafti
kemur og hann ræður við. í fjörð-
um vestra reyndist mest af ljósátu
og smásíld í maga smokksins en
45