Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1990, Blaðsíða 73

BÆKUR
TÆKNIMENNTUN I HARTNÆR
EINA ÖLD
Vélstjóra-
menntun á
íslandi
1915-1990.
Höf: Franz
Gíslason.
Útg: Vélskóli
íslands.
Saga tæknimenntunar hér á
landi er ekki löng miðað við það
sem gerðist hjá nágrannaþjóð-
um. Þó spannar saga Vélskóla
íslands nú 75 ár. Áður en sá
skóli var formlega stofnaður
hafði fræðsla um vélar farið
fram í Stýrimannaskóla íslands
í þrjú ár. Þessi merka saga er
nú komin út á bók. Höfundur er
Franz Gíslason, sagnfræðing-
ur og kennari við Vélskóla ís-
lands í mörg ár. Það má þvi
segja að þar sé höfundur á
heimavelli. Hann velur þann
góða kost að segja frá fyrstu
kynnum íslendinga af stórvirk-
um vélum, allar götur frá því að
Norðmenn hófu hér hvalveiðar
og reistu hvalstöðvar á ofan-
verðri 19. öldinni, fyrst á Vest-
fjörðum en síðar austanlands.
Þá rekur höfundur sögu vél-
báta hér við land, en þar riðu
Vestfirðingar á vaðið og fyrsti
véibátur hér við land er talinn
sexæringurinn Stanley frá ísa-
firði, en í hann var sett vél árið
1902.1 framhaldi af því þróaðist
fyrsti vísir að tæknikennslu hér
á landi. Ungur Dani, J.H. Jes-
sen, kom til (safjarðar gagngert
til þess að setja vél í þennan
bát og kenna mönnum með-
ferð hennar. Hann kom aftur til
landsins ári síðar, stofnaði
vélsmiðju með aðstoð heima-
manna á ísafirði, stofnaði
heimili og tók nema í vélsmíði.
Nemarnir stunduðu, jafnframt
vinnu við vélsmíðar, nám í
Kvöldskóla iðnaðarmanna á
(safirði.
Enda þótt vélbátum fjölgaði
ört virðist lítil þekking á með-
ferð véla, hvað þá viðgerða,
hafa verið fyrir hendi meðal
landsmanna og fóru mikil verð-
mæti forgörðum vegna van-
kunnáttu. Norskir vélamenn í
hvalstöðvunum voru mönnum
innan handar með viðgerðir og
tilsögn í meðferð bátavélanna,
en þess nutu að sjálfsögðu
fyrst og fremst þeir sem stund-
uðu útgerð í nágrenni við hval-
stöðvarnar.
í byrjun þessarar aldar gekk
togaraöldin í garð. Vélstjórar á
þeim voru í fyrstu erlendir, en
íslenskir vélamenn leystu þá
fljótlega af hólmi. Stofnun
Eimskipafélags fslands varð
mikill hvati aukinnar vélstjórn-
armenntunar. Nokkrir fslend-
ingar höfðu aflað sér vélstjóra-
réttindaerlendis, m.a. Haraldur
Sigurðsson sem var yfirvél-
stjóri á Gullfossi hinum fyrri, í
rúman aldarfjórðung.
Árið 1909 komu vélamenn
saman í Reykjavík og stofnuðu
samtök sem gengust fyrir því
að vélstjóramenntun yrði kom-
ið á. í bókinni segir skilmerki-
lega frá M.E. Jessen, sem kom
til íslands árið 1911 frá Dan-
mörku gagngert til þess að
kenna íslendingum vélstjórn.
Var sannkallaður lærifaðir ís-
lenskra vélstjóra og skólastjóri
Vélskóla íslands í hartnær
hálfa öld.
Vélstjóramenntun á íslandi
1915-1990 er fróðleg bók um
merkan þátt þeirra framfara
sem við njótum í dag. Þraut-
seigja þeirra sem fyrstir fóru í
baráttunni fyrir tæknimenntun
var með eindæmum og lýsing-
ar á aðbúnaði við kennslu
fyrstu vélstjóranna næstum
ótrúlegar. Svona voru þó að-
stæður frumherjanna og er lík-
legt að þeir sem yngri eru geti
margt af þeim frásögnum lært.
Húsnæðisleysi hrjáði skólann
og ekki var kostur á verklegri
kennslu lengi framan af.
Höfundur bókarinnar hefir
víða leitað fanga og heimilda er
getið, svo og þeirra sem segja
frá. Sýnilega hefir mörgum
verið Ijúft að leggja nokkuð af
mörkum til þess að saga Vél-
skóla Islands yrði sem best úr
garði gerð og hafa samkennar-
ar höfundar og fleiri lagt honum
til efnivið í ýmsa kafla.
Auk hinnar hefðbundnu
sögu Vélskóla íslands eru í
bókinni helstu lög og reglu-
gerðir varðandi vélstjórn,
starfsmannatal skólans, nafna-
skrá og heimildaskrá. Einnig er
sagt frá félögum sem tengjast
vélstjórum og skólanum. Marg-
ar myndir prýða bókina, sem er
225 blaðsíður. Óhætt er að
óska útgefendum, svo og höf-
undinum Franz Gíslasyni til
hamingju með fróðlega og
læsilega bók.
VÍKINGUR 73