Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2006, Qupperneq 16

Hér er hluti áhafnar Baldurs. Aftari rööfrá vinstri: Steinar Clausen, bátsmaður, Halldór B. Nellet, háseti,
Friðrik Jóhannsson, viðvaningur, Ragnar Hauksson, háseti,
Fremri röð frá vinstri: Hálfdan Henrysson, stýrimaður, Torfi Lúthersson, háseti, Pétur Pétursson, háseti,
Theódór Hansen, háseti, Kristján P. Jónsson, stýrimaður. Myndin er tekin l.júní 1976 á Borgarfirði eystri
sem Helgi Hallvarðsson var skipherra.
Þetta var og er siður hjá Gæslunni að
maður er ekki ráðinn á neitt ákveðið skip
heldur notaður eftir því sem henta þykir,
í landi, í lofti eða á sjó. Þó var það þannig
að skipherramir fóru aldrei af stærra skipi
á minna. Engum hefði til dæmis dottið i
hug að bjóða Eiríki Kristóferssyni að fara
á Þór eftir að Óðinn kom. Það hefði verið
eins og brottrekstur.
Því fór þó fjarri að Þór væri, þegar
þarna var komið sögu, sama skipið og
hann hafði verið þegar Gæslan fékk hann
árið 1951, nýsmíðaðan frá Álaborg.
Nýbúið var að skipta um báðar aðalvélamar
í honum en þær gömlu höfðu verið ensk-
ar, af Crosley-gerð, og reynst afar illa. Þær
snemst aldrei heilan snúning og grunuðu
sumir Bretana um að hafa átt eitthvað við
þær. Aðrir sögðu að þær hefðu verið
smíðaðar fyrir kafbáta og gætu því ekki
gengið rétt i yfirborði sjávar.
Nýju vélarnar voru hins vegar þrælgóð-
ar og skipið gekk 17-18 mílur vand-
kvæðalaust. Þetta varð líka hinn fjörugasti
vetur (1973) því að Helgi var duglegur
að hrekkja Bretana. Við áttum það til að
laumast upp að þeim í skjóli myrkurs og
hleypa af púðurskotum. Þetta fór í sálina
á karlagreyjunum en við háðum taugastríð
og ætluðum að vinna en við máttum ekki
taka þá fyrir ólöglegar veiðar. Hin póli-
tísku stjórnvöld bönnuðu það. Okkur var
meinlega illa við að vera svona háðir fyrir-
mælum einhverra pólitíkusa í Reykjavík
en við þetta urðum við að búa.
En eins og ég sagði, þá varð þetta engu
að síður hinn líflegasti vetur. Við klippt-
um aftan úr ófáum togurum og hleyptum
oft af fallbyssunum. Eitt sinn fengum
skipun um að hraða okkur sem mest við
máttum suður á Selvogsbanka þar sem
Árvakur ætti í vök að verast. Og mikið
rétt. Þegar við komum á staðinn hafði
Árvakri að vísu tekist að sleppa inn fyrir
12 mílurnar en ekki fyrr en Ásgrímur
Ásgeirsson skipherra hafði látið skjóta
úr rifflum á einn togarann. Helgi ákvað
þegar í stað að Bretarnir ættu skilið refs-
ingu og klippti aftan úr einum þeirra.
Þá ærðust þeir öðru sinni þennan dag
og ætluðu að sigla Þór niður. Eg var
settur við fremri byssuna en Hermann
Sigurðsson, sem var mjög kröftugur
ungur maður og seinna lengi þyrluflug-
maður hjá Gæslunni, við þá aftari.
Við tókum þegar að hræða Bretana með
púðurskotum en skyndilega klikkaði eitt-
hvað í byssunni hjá Hermanni sem gerði
sér þá lítið fyrir, greip skotið og lét það
vaða yfir í brúargluggann á einum logar-
anna sem var kominn alveg að Þór. Breski
skipstjórinn hafði verið með hausinn úti
en var fljótur að kippa honum inn þegar
patrónan small í brúnni.
Það var mikill hasar í loftinu, púður-
skotin glumdu og ég heyrði illa fyrirskip-
anirnar úr brúnni. Ég var búinn að hlaða
byssuna með föstu skoti og hafði sett
hana þvert á siglingastefnuna — en voru
þeir að segja mér að skjóta eða hvað? Ég
setti hendina að eyranu og færði mig nær
brúnni til að heyra en þá hleypti byssan
sjálf af og strókurinn gaus upp á milli
togaranna. Mér var óneitanlega svolítið
brugðið en um leið létt að kúlan hafði
ekki hitt neinn Breta. Þetta var enn ein
sönnun þess að byssurnar voru orðnar
hættulega gamlar og skotfærin reyndar
einnig.
Sumarið eftir var á ég Albert sem var
ekki nema 200 tonn og gekk aðeins
tólf mílur eða svo. Skipherra var
Þorvaldur Axelsson, síðar skóla-
stjóri Slysavarnaskóla sjómanna.
Herskipin voru þá konrin á miðin.
Vissulega var okkur illa við þau en
þó var okkur enn ver við bresku
dráttarbátana sem höfðu birst vet-
urinn á undan. Þetta voru öflug
skip senr gengu 16-17 mílur og
skipstjórarnir ansi kræfir karlar.
Eitt sinn þetta sumar vorum við
staddir út af Horni í ágætu veðri og
vorum að stugga við breskum tog-
urum. Klippurnar voru til taks en
þá birtist allt í einu einn þessara
dráttarbáta, Statesman. Við áttum
okkur enga undankomuleið og
urðum að halda okkur í þegar hann
rak stefnið i síðuna á okkur. Siðan
bakkaði hann aðeins frá og sló rass-
gatinu utan í bóginn á Albert sem
var nánast eins og björgunarbátur
við hliðina á þessu ferlíki. Stefnið á
Statesman gnæfði yfir möstrin á
Albert og ensku sjómennirnir, sem
höfðu raðað sér við borðstokkinn,
horfðu niður á okkur og glottu.
Skilaboðin voru augljós: Hafið ykkur
hæga eða þið fáið að snýta rauðu.
Seinna þetta sama sumar vorum við fyrir
austan land á Hvalbakssvæðinu. Við höfðum
reynt að klippa en gekk ekki vel. Við héld-
um þó áfram að reyna. Kristján Ámason var
skipherra í þetta sinn en Sigurður Steinar
Ketilsson annar stýrimaður.
Við tókurn stefnuna á efnilegan tog-
ara. Klippurnar héngu í skutnum, til-
búnar til notkunar. Eitt augnablik var
slegið af og klippurnar látnar fara. Síðan
var sett á ferð aftur og menn biðu með
öndina í hálsinum. Höfðu klippurn-
ar náð að sökkva nógu djúpt? Jú, það
kom smellur og vírinn spratt upp úr
sjónum og strekktist. Klippurnar voru
greinilega kræktar í togvír togarans. Nú
var allt gefið í botn en okkur skorti afl
og kannski líka þunga til að ná vírnum í
sundur. Og þarna stóðum við í reip- eða
víradrætti við togarann þegar Statesman
birtist á öllu útopnuðu og augljóst að í
þetta sinnið ællaði hann ekki að láta duga
að skella í okkur rassinum. Nú álti að
kynna okkur fyrir marbendlum og öðru
því sem fannst á hafsbotni.
Kristján gaf þegar í stað skipun um
að höggva klippurnar lausar en það var
hægara sagt en gert. Við byrjuðum með
meitla og enduðum á að nota brunaaxir
í jötunmóð. Ég held að það hafi aðallega
verið fyrir dugnaðinn í Sigurðu Steinari
að okkur tóksl réll í tíma að ná vírnum
í sundur og forða okkur inn fyrir tólf
mílurnar en það voru óskrifuð lög að
Bretarnir eltu okkur yfirleitt ekki þangað
inn fyrir.
í 200 sjómílna stríðinu var togarinn
Baldur tekinn í þjónustu Gæslunnar og
reyndisl afskaplega vel.
16 - Sjómannablaðið Víkingur