Náttúrufræðingurinn - 2006, Qupperneq 5

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
5. mynd. Kreisting og hrognataka á Selvogsbanka. Ljósm. Guðrún Marteinsdóttir.
til lifrar. Fyrsta vísbending um að
þetta ferli sé hafið er að himnur
eggfrumnanna byrja að brotna í
sundur og að lokum leysist öll egg-
fruman upp og hverfur. Þetta ferli
kallast „atresía" eða uppsog. Rann-
sóknir í Barentshafi hafa leitt í ljós
að atresía getur verið mjög mikil hjá
þorski sem býr við léleg fæðuskil-
yrði.4 Hjá þorski við ísland hefur
ennfremur verið sýnt fram á að
atresía er tengd ástandi fisksins, þ.e.
bæði holdastuðli (K) og ástandi lifr-
ar (H) (6. mynd).5 Þannig fannst lítil
eða engin atresía hjá hrygnum sem
voru í þokkalegu ástandi (k > 1,1).
Ekkert samband var hinsvegar á
milli stærðar fisks og atresíu.
Stærð og gæði hrogna og
KVIÐPOKASEIÐA
Stærð frjóvgaðra þorskhrogna er á
bilinu 1,1-1,6 mm. Stærð hrogna fer
minnkandi þegar líður á hrygning-
artímann. Þannig myndar hver
hrygna stærstu hrognin á fyrri hluta
tímabilsins en fljótlega eftir að hún
hefur losað tæplega helming hrogn-
anna þá fer stærð þeirra ört minnk-
andi (7. mynd). Mikilvægt er að
taka tillit til þessa þegar skoða á
sambandið á milli stærðar, aldurs
eða ástands hrygna og stærðar
þeirra hrogna sem frá þeim koma.
o CO (%) o
!26'
ÍS 22' o o
® 18' 0
c 0 o
* 14'
aio- °°o oe o • Ekki atresia
1 6' o o ° O atresia
f 2‘ O O) °
x .
-2 1 ■ ■ ■ 1 I 1 1
0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
301
g2ö-
•5 20-
15'
? 10'
® 5-
o--
0

8 10 12 14 16
K
Lifrarstuöull (%)
6. mynd. Á myndinni til vinstri má sjá sambandið á milli atresíu og ástands þorsks hjá
öllum hrygnum, þ.e. hrygnum safnað bæðifyrir og eftir að hrygning hófst árið 1998. Á
myndinni til hægri sést sambandið á milli hlutfalls hrogna sem báru einkenni atresíu og
lifrarstuðuls hjá hrygnum fyrir hrygningu (r2 = 0,52, p<0,01) sama ár.5
7. mynd. Meðalstærð hrogna hjá hrygnum
á mismunandi hrygningarstigi (1. stig: <
30% hrygnt, 2. stig: 30-50% hrygnt, 3.
stig: 50-80% hrygnt og 4. stig: > 80%
hrygnt).
8. mynd. Sambandið á milli lengdar
hrygna og þvermáls hrogna hjá hrygnum á
2. og 3. hrygningarstigi (sjá skýringar við
7. mynd) á Selvogsbanka árin 1994 (r2 =
0,31, p < 0,001) og 1996 (r2 = 0,23, p <
0.001).2
Með því að bera saman hrygnur
sem eru á svipuðu hrygningarstigi
má sjá að stærri hrygnur mynda al-
mennt stærri egg (7., 8. og 9. mynd).
I flestum tilfellum getur þó reynst
erfitt að sýna fram á þetta samband
þar sem erfitt er að flokka hrygn-
urnar eftir hrygningarstigum og oft
er viss skekkja tengd flokkuninni”. I
sumum tilfellum sést þetta sam-
band þó mjög greinilega, þ.e. þegar
sýni eru tekin úr hrygnum sem eru
að hefja hrygningu og eru því allar
á sama hrygningarstigi. Þannig má
sjá glöggt samband á milli hrygnu-
stærðar og þvermáls hrogna hjá
hrygnum sem gengu til hrygningar
í Gunnólfsvík síðla vors árið 1992
(9. mynd).
5