Náttúrufræðingurinn - 2006, Qupperneq 43

Örnólfur Thorlacius
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Samþróun
Þróun kemur oft fram í samkeppni
milli einstaklinga eða stofna innan
tegundar, þar sem val náttúrunnar
ryður hinum slakari úr vegi þeirra
sem betur mega sín í lífsbaráttunni.
En oft er afkoma einnar tegundar
komin undir velferð annarrar, jafn-
vel svo mjög að útrýming einnar
dregur aldauða annarrar með sér.
Um þessa samþróun þekkjast mörg
dæmi, og aðeins örfá þeirra verða
rakin hér.
Charles Darwin veitti snemma
athygli sambandinu á milli
líkamsgerðar ákveðinna
skordýra og lögunar blómanna sem
þau sóttu hunangslög í sér til matar.
í Uppruna tegundanna (1859) bendir
hann á að það eru yfirleitt humlur
(hunangsflugur) sem flytja frjóduft á
milli blóma rauðsmára. Ef allar
humlur hyrfu þyrfti rauðsmárinn á
nýjum frjóbera að halda ef hann ætti
ekki líka að deyja út. Eiginlegar
býflugur, svo sem alibý, hefðu
styttri tungu en humlur, en þær sem
lengsta hefðu tunguna gætu náð
niður í blómbotn rauðsmárans og
hlotið æma umbun, þar sem þær
væru nú einar um hituna en ekki
lengur í samkeppni við humlur.
Smám saman myndi val náttúr-
unnar lengja tungur býflugnanna,
jafnframt því sem blóm rauð-
smárans breyttust í þá veru að
býflugumar næðu betur niður í þau.
Bellibrögð
BRÖNUGRASANNA
Darwin fylgdi þessari athugun svo
eftir með rannsókn á fjölda tegunda
af brönugrösum og samspili þeirra
og skordýranna sem flytja frjó þeirra
á milli blóma. Þessu lýsti hann í riti,
sem ber hið langa heiti The Various
Contrivances by Which British and
Foreign Orchids Are Fertilized by
Insects, and on the Good Effects of
Intercrossing (1862).
Darwin lýsir til dæmis furðulegu
blómi á suðuramerísku brönugrasi,
Catasetum saccatum, sem geymir
fijóduftið í pokum. Þegar skordýr
kemur að blóminu í leit að hunangs-
legi, sest það á ummyndað krónu-
blað sem stendur út úr blóm-
krónunni (b á 1. mynd). A leið sinni
rekst skordýrið á fálmara eða þreifi-
arm (an á myndinni) sem verkar eins
og gikkur, svo frjóduftspokinn
þeytist frá blóminu og hafnar á baki
kvikindisins.
Náttúrufræðingurinn 74 (1-2), bls. 43-50, 2006
43