Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2006, Síða 45

Náttúrufræðingurinn - 2006, Síða 45
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags hægt að útrýma einum skæðasta smitsjúkdómi nútímans, malaríu, sem berst á milli manna (og dýra) með biti ákveðinnar moskítóflugu. Nú sáu menn sér leik á borði: Með eitrinu átti að útrýma flugunni og þar með malaríunni. í upphafi gekk allt að óskum: Eitrið stuðlaði að aukinni uppskeru og bjargaði mörgum mannslífum. A árunum 1941 til 1976 voru fram- leiddar 4Vi milljón lestir af DDT, sem er meira en pund fyrir hvert mannsbam er nú lifir á jörðinni. Þar sem DDT var í senn máttugt og ódýrt, settu bændur traust sitt á það og lögðu af gamaldags aðferðir við að hemja meindýr, svo sem að velja útsæði af þolnum stofnum plantna. Skordýrin snúast til vamar Arið 1947 uppgötvuðu sænskir dýrafræðingar húsflugur sem DDT vann ekki á og brátt komu víðar í ljós þolnar húsflugur og önnur skor- dýr af sífellt fleiri tegrmdum. Árið 1992 var fjöldi þeirra tegunda skor- dýra sem vitað var að þoldu DDT kominn yfir 500 og síðan hefur þeim drjúgum fjölgað. Fyrstu viðbrögð bænda voru að auka eiturmagnið, og þegar í ljós kom að það dugði ekki til var gripið til nýrra gerða af skordýraeitri. Síðan hefur óslitið staðið styrjöld milli manna og skordýra: Jafnharð- an og eldra eiturefni bregst, fram- leiða efnafræðingar nýtt og skor- dýrin bregðast þannig við þessu að í stofnum þeirra breiðiast út stökk- breytingar sem veita aukið þol gegn nýja efninu. Yfirleitt sækist skor- dýrunum betur en efnafræðingun- um að koma fram með nýja eitur- gerð, enda hafa mennirnir tapað þessu stríði. í Bandaríkjunum einum er beitt meira en tveimur milljón tonnum af eitri gegn meindýrum ár hvert, sem er 20 sinnum meira en notað var 1945. Og þótt sum nýjustu lyfin séu um hundraðfalt eitraðri en þau sem þá voru notuð, hefur hlutfallið af uppskeru sem rýmar vegna ásóknar skordýra nær tvöfald- ast á þessum sextæíu árum - aukist úr sjö prósentum upp í þrettán. 3. mynd. Feðgarnir Edmund Brodie yngri og eldri rannsaka samþróun eitraðrar sala- möndru og slöngu.3 4. mynd. Þessir páfagaukar hafa étið fræ með strikníni, öflugu eitri. Þeir gleypa svo heilmikið afleir, sem bindur eitrið oggerir það óskaðlegt. Myndin er tekin áfljótsbakka í Perú.1 Þetta verður einkum skýrt með hæfni skordýranna til að laga sig að eiturefnunum, en við það bætist að eiturúðun drepur í mörgum til- vikum náttúrlega fjendur meindýr- arrna, svo sem maríubjöllur, er halda blaðlúsum í skefjum (5. mynd), og býflugur og önnur skordýr sem færa frjókom milli nytjaplantna. Hvemig breytast skordýrin? Þegar akur er í fyrsta sinn úðaður með eitri drepast flest skordýrin. Nokkur tóra vegna þess að þau fá ekki banvænan skammt en önnur komast af vegna stökkbreytinga sem auka þol dýranna við eitrinu. Svona tilviljunarkenndar stökkbreytingar, 45

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.