Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 46

Náttúrufræðingurinn
5. mynd. Maríubjalln. (Whitefield, Philip
2003. Dýraalfræði heimilanna. Skjald-
borg.)
sem breyta efnaskiptum dýranna,
koma stöku sinnum fram á öllum
tímum, en meðan ekkert var eitrið
voru þær trúlega fremur til óhag-
ræðis og eyddust úr stofnunum við
náttúruval. A móti kemur að stökk-
breytingarnar endumýjast, svo
jafnan er eitthvað af stökkbreyttum
kvikindum í öllum stofnum. Með til-
komu eitursins verða þau allt í einu
hæfari en óbreyttu dýrin og breiðast
út á kostnað þeirra. Uðunin eyðir
líka sníklum og rándýrum sem áður
héldu meindýrunum í skefjum.
Þegar þolnu afbrigðin tímgast inn-
byrðis safnast sífellt fleiri stökk-
breytingar í afkomendur þeirra, sem
þola þar með æ betur eitrið.
Viðbrögð bóndans eru að verja
auknu fé í ný eyðingarlyf og raska
jafnvægi í náttúrunni að sama skapi
meir.
Aukaverkanir eiturefnanna
Ekki er nóg með það að eiturhemað-
urinn veki upp herskara þolinna
meindýra. Lyfín eyða sem fyrr segir
náttúrlegum fjendum meindýranna
- og býflugum og öðmm nytjaskor-
dýrrnn, sem færa frjóduft á milli
blóma, og þau drepa líka ánamaðka
og fleiri jarðvegsdýr, sem breyta
leifum lífvera í frjóa gróðurmold.
Upphaflega var talið að DDT væri
óskaðlegt hiyggdýmm, og þar með
mörtnum. Löngu er ljóst orðið að svo
er ekki og sum nýrri eiturefnin, sem
beitt er þar sem DDT bregst, eru til
muna háskalegri. Efnin safnast fyrir
í fæðukeðjum (6. mynd): Dýr sem
lifa á skordýrum safna í sig eitri
langt umfram það sem finnst í
vefjum skordýranna, og efnin þjapp-
ast enn meir saman í dýrum sem
veiða þessi dýr, svo sem í ránfuglum
er lifa á fuglum sem nærast á skor-
dýrum. Þetta dregur meðal annars
úr frjósemi ránfuglanna. Skumin á
eggjum þeirra getur til dæmis orðið
svo þunn að eggin brotni undan
þunga foreldra sem á þeim liggja.
Menn sem starfa við úðun í
landbúnaði verða stundum illa úti
og látast jafnvel vegna eitrunar af
völdum eyðingarlyfja, og grunur
leikur á - að vísu óstaðfestur - að
þau eigi þátt í að kalla fram ákveðn-
ar gerðir krabbameins.
Getur erfðatæknin hjálpað?
Nú eru komnar fram erfðabreyttar
nytjaplöntur, svo sem baðmull, maís
og kartöflur, þar sem skeytt hefur
verið inn í litning í plöntunum geni
úr bakteríu, Bacillus thuringiensis,
sem lifir í jarðvegi og leggst á ýmis
skordýr. Þetta innskotsgen, auð-
kennt Bt, stýrir myndun náttúrlegs
skordýraeiturs í plöntunum sem
drepur meindýr er ráðast á þær (7.
mynd).
Um fjörutíu ára reynsla er fengin
af þessu eitri. Eyrir daga erfða-
breyttu plantnanna var það unriið úr
bakteríunum og því úðað yfir
ræktarlönd af ýmsu tagi. Það er
óskaðlegt spendýrum og sundrast
fljótt í sólarljósi.
Bandaríkjamenn rækta nú erfða-
breyttar plöntur með Bf-genum á
átta milljón hekturum lands. Ev-
rópumenn fara sér hægar í þessu
efni og telja að þörf sé á frekari ramv
sóknum, að enn sé ekki fullreynt
hvort einhverjar háskalegar auka-
verkanir eigi eftir að koma fram við
ræktun þessara nýju afbrigða. Þau
gætu kallað fram ofnæmi eða spillt
heilsu neytenda á annan hátt, auk
þess sem erfðabreyttu plöntumar
kynnu að blandast náttúrlegum,
villtum plöntum. Þannig gætu til
dæmis Bf-gen sloppið inn í litninga
einhvers illgresisins.
Augljós hætta er á því að Bf-
plöntur breyti mieindýrum við sam-
þróun. Hugsum okkur bændur sem
ræktuðu aðeins baðmull með Bf-
6. mynd. Eiturefni, svo sem DDT (bláu dílarnir), sem lífverur losa sig illa við
(örvarnar), safnastfyrir í dýrum ofarlega ífæðukeöjunum.2
46
i