Náttúrufræðingurinn - 1997, Qupperneq 68

Yfirleitt hafa menn borið traust til vinnu
sem flokkast undir rannsóknir og vísindi.
Hver kannast t.d. ekki við þau rök að segja
að eitthvað sé vísindalega sannað í
merkingunni að sönnunin sé yfir allan vafa
hafin?
Ekki er um það að villast að orðið
rannsókn hefur nú miklu víðari merkingu en
áður. Ástæðan gæti verið tilhneiging til að
gefa vinnu sinni gæðastimpil eða stimpil
vandvirkni. Mér sýnist merking þessa orðs
orðin svo víð að það er nánast orðið
merkingarlaust.
Orðið rannsókn er notað í miklu víðari
merkingu er orðið research á ensku eða orð
sömu merkinginar í öðrum tungumálum.
Þannig er orðið rannsókn eitt notað fyrir
mörg orð á ensku sem hafa mismunandi
merkingu eins og „investigation", „study“,
„examination", „inquiry“, „testing" og
„analysis“. Aðstoðarmaður á rannsóknar-
stofu er nefndur rannsóknarmaður en á
ensku technical assistant. Rökrétt væri að
íslenska orðið rannsóknarmaður væri sömu
merkingar og enska orðið „researcher“, en
það hefur allt aðra merkingu. Greining á
uppbyggingu DNA-sameindarinnar í litn-
ingum fruma í tengslum við sakamál nefnist
á íslensku DNA-rannsókn. Enginn ensku-
mælandi maður mundi að mínu viti tala um
DNA-research í þessari merkingu. Það væri
nefnt „DNA-analysis“, þ.e. DNA-greining.
Talað er um rannsóknarboranir þegar borað
er til að leita að heitu vatni. Slíkar boranir
nefni ég ætíð leitarboranir. Á ensku er talað
um „exploration drillings". Þannig mætti
lengi telja.
En er ekki ástæða til að orð hafi ákveðna
merkingu? Það finnst mér, enda forsenda
þess að gerlegt sé að tjá sig á skiljanlegan
hátt. Það er full ástæða til þess að þrengja
merkingu orðsins rannsókn frá því sem nú er
eða búa til nýyrði sem væri sömu merkingar
og orðið research á ensku. Seinni kosturinn
er vafalaust sá eini sem er fær. Hér eru þó
ekki gerðar neinar tillögur um nýyrði.
Ég er ekki einn um það að sjá að orðið
rannsókn hefur margþætta merkingu. Til
þess að greina nánar frá því hverskonar
starfsemi felst í rannsóknum hefur nafn-
orðum eða lýsingarorðum verið hnýtt
framan við orðið rannsókn svo sem grunn-
rannsóknir, yfirlitsrannsóknir, þjónustu-
rannsóknir, hagnýtar rannsóknir og hnýsni-
rannsóknir svo dæmi séu nefnd. Þessi lausn
er tæplega nógu góð.
Hér á eftir mun ég nota orðið rannsókn í
sömu merkingu og enska orðið „research“
nema annars sé getið. Orðið merkir þannig
þekkingarleit. Tilgangur rannsókna er að
afla nýrrar þekkingar - bæta við þá þekkingu
sem fyrir er. Hreinar rannsóknir (pure re-
search) eru rannsóknir sem hafa það að
markmiði að afla nýrrar þekkingar þekking-
arinnar vegna. Nytjarannsóknir (applied re-
search) eru hins vegar rannsóknir á
einhverju sem menn vita eða telja með
nokkurri vissu að hafi notagildi - hafi
einhver áhrif á afkomu okkar. Þannig myndu
rannsóknir á jarðhita, fiskstofnum eða jarð-
skjálftum flokkast undir nytjarannsóknir.
Hins vegna væri kortlagning á útbreiðslu
vetrarblóms eða mæling á snefilefnum í
hraunum á Reykjanesskaga hreinar rann-
sóknir. Rökrétt væri að telja orðið grunn-
rannsóknir sömu merkingar og hreinar rann-
sóknir.
Orðið hagnýtar rannsóknir finnst mér að
feli í sér hugsanavillu, a.m.k. ef orðið
rannsókn er notað í sömu merkingu og re-
search á ensku. Því finnst mér að ekki eigi að
nota það orðtak. Eðli málsins samkvæmt
verður ekki dæmt um það hvort rannsókn -
leit að nýrri þekkingu - sé hagnýt. Þó hel'ur
reynslan sýnt að ekkert hefur skilað mann-
kyni meira fram á við í efnahagslegu tilliti en
rannsóknir í raunvísindum og tækni þeim
tengdri.
íslendingar taka nú þátt í umtalsverðu
fjölþjóðlegu samstarfi á sviði rannsókna.
Efnahags- og framfarastofnunin (OECD)
hefur nokkrum sinnum gert úttekt á
rannsóknar- og þróunarstarfsemi (research
and development) hér á landi og veitl
íslenskum stjórnvöldum ráð í þeim efnum. Er
ráðamönnum og leikmönnum í rannsóknum
nákvæmlega ljóst hvað verið er að fjalla um?
Athugun eða könnun („investigation“,
,,study“) felur í sér að afla upplýsinga um
eitthvað með þekktum aðferðum. Ég tel
130