Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 24

Hér verður ekki gerð grein fyrir fyrir-
rennurum reismanna, „suðuröpunum“ í
Afríku, Australopithecus og skyldum ætt-
kvíslum.
■ KÓSAKKI EÐA
VANSKAPNINGUR?
Um síðustu aldamót voru ekki ýkjamargar
leifar frumstæðra manna þekktar. Þegar
frá er talinn jövumaður munu öll bein
frummanna sem fundust á nítjándu öld af
einni manngerð, nefnilega af neanderdals-
mönnum. Fyrstu leifar neanderdalsmanns
fundust á Gíbraltarhöfða árið 1848, all-
heilleg hauskúpa. Hún vakti litla athygli
þar til 1906, þegar þekktur skoskur mann-
fræðingur, Arthur Keith (1866-1955), tók
eftir henni í líffærasafni í Lundúnum og
ákvarðaði sem höfuðskel neanderdals-
manns.
í grennd við Diisseldorf í Þýskalandi er
dalverpi sem kallað er Neandertal til heið-
urs presti og sálmaskáldi sem Neumann
hét. Hann var uppi á 17. öld og nefndi sig
upp á grísku Neander. Sumarið 1856 voru
verkamenn að sprengja þar grjót og rákust
á bein sem þeir töldu úr hellabirni. Þeir
kölluðu á náttúrufræðikennara við nálæg-
an menntaskóla, Johann Carl Fuhlrott
(1804-1877), sem brátt áttaði sig á að
þetta voru ekki leifar bangsa heldur fruin-
stæðs manns. Hann tók eftir stórri bein-
brún yfir augnatóftum mannsins. í þessu
líktist hann górilluapa, sem vestrænir
dýrafræðingar höfðu nýlega uppgötvað, og
Fuhlrott ályktaði að beinin væru úr
dýrmenni (,,Tiermensch“), milliliði górillu
og manns. Hann afhenti þau líffæra-
fræðingi við Háskólann í Bonn, prófessor
Hermann Schaafhausen (1816-1893), sem
var sammála Fuhlrott um það að þau væru
úr frummanni og greindi frá því á prenti
ári eftir að þau fundust.
Þetta gerðist áður en Darwin birti rit sitt
um uppruna tegundanna svo hugmyndir
fræðimanna um þróun mannkyns af dýrum
voru lítt mótaðar. Skýring Fuhlrotts og
Schaafhausens á eðli neanderdalsmanns-
ins mætti því litlum
skilningi. Engin leið
væri að sanna að maður-
inn hefði lifað á ísöld,
eins og þeir töldu. Þetta
gat eins verið einhver
sem nýlega hefði farið
inn í hellinn - eða verið
dreginn þangað af
dýrum - og borið þar
beinin. Sumir töldu að
leifarnar væru af full-
trúa einhverrar óæðri
manngerðar. Kósakkar
ráku her Napóleons á
undan sér um þessar
slóðir árið 1814. Kann-
ski var þetta einn þeirra.
Aðrir veðjuðu á kelta.
Þýskur læknir og nátt-
úrufræðingur, Rudolf
Wagner (1805-1864),
komst einhvem veginn
að þeirri niðurstöðu að
hér hefði nútíma
4. mynd. Þessi stytta af neanderdalsmanni eftir myndhöggvar-
ann Paul Darde stendur skammt frá þorpinu Les Eyzies í
Suður-Frakklandi. (Wendt 1953.)
22