Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 25

Hollendingur verið á ferð! Öllu útbreidd-
ari var sú kenning að þetta væru bein van-
skapaðs sjúklings. Rudolf Virchow (1821-
1902), virtur þýskur læknir og frumufræð-
ingur, taldi að neanderdalsmaðurinn hefði
ungur liðið af beinkröm og síðar á ævi
afmyndast af gikt.
Þar kom að leifar neanderdalsmanna
fundust víðar en svo að þar hefðu alls
staðar kósakkar herjað eða vansköpun yrði
um kennt. Nú er ljóst að þetta var sjálfstæð
tegund - eða undirtegund - manna sem
lifðu víða í Evrasíu og Afríku á ísöld (4.
mynd). Óvíst er hvenær ‘þeir komu fyrst
fram, hugsanlega fyrir 100 til 150 þúsund
árum, en algengastir voru þessir menn og
útbreiddastir fyrir 40 til 85 þúsund árum, á
síðasta jökulskeiði ísaldar í Evrópu
(Wiirm). Þeir voru kraftalega vaxnir en
lágir, höfuðkúpan þykk og heilabúið til
jafnaðar stærra en á nútímamönnum,
hakan lítil og tennurnar stórar. Beinbrúnar
neðst á enni er þegar getið. Áður var talið
að þeir hefðu gengið álútir en það reyndist
ekki rétt.
Flestar leifar neanderdalsmanna hafa
fundist í hellum og er því yfirleitt talið að
þeir hafi lifað í þeim. Diamond (1992)
bendir þó á það að svo þurfi ekki að hafa
verið. Skýringin kunni að vera að forn
bein og verkfæri geymist betur í hellum en
á víðavangi. Mennirnir kunnu með eld að
fara og voru allslyngir veiðimenn. Tól
þeirra voru úr steini, viði og beini. Ymis-
legt bendir til þess að þeir hafi grafið hina
látnu, sem sumir telja merki um einhvers
konar trúarbrögð.
Þegar leið á síðasta jökulskeiðið þokuðu
neanderdalsmenn fyrir mönnum með nú-
tímasniði. í Evrópu voru þetta svonefndir
crð-magnon-menn. Ekki er ljóst hvernig
umskiptin fóru fram. Utrýmdu aðkomu-
mennirnir neanderdalsmönnunum eða
runnu þeir saman við þá? Það fer eftir
skoðun manna á þessu hvort neanderdals-
maðurinn er talinn sjálfstæð tegund, Homo
neanderthalensis, er ekki hafi blandast
tegund nútímamanna, eða undirtegund af
tegund okkar, Homo sapiens neander-
thalensis, sem þá hefði runnið inn í
ættstofn okkar. Fleiri skýringar hafa verið
gefnar, svo sem að sjúkdómar hafi átt þátt
í eyðingu neanderdalsmanna.
Sú skoðun virðist nú njóta vaxandi
fylgis að neanderdalsmenn hafi verið sjálf-
stæð tegund er lítt eða ekki hafi blandast
forfeðrum okkar. Diamond bendir til
dæmis á að ekki hafi fundist neinar
beinaleifar sem beri kynblöndun merki3.
Hann telur - og styðst þar liklega við vídd
mjaðmagrindarinnar - að neanderdals-
konur hafi gengið lengur með börn en
nútímakonur, kannski eitt ár. Samkvæmt
því væri ólíklegt að kynblöndun H.
sapiens cg H. neanderthalensis hefði
borið árangur. Auk þess telur Diamond að
munurinn á menningu þessara manna hafi
verið meiri en svo að mægðir hafi komið
til greina.
■ FYRSTI
ENGLENDINGURINN
Þekktur kröfuhafi til titilsins missing link
var piltdownmaðurinn. Árið 1912 var frá
því greint á fundi jarðfræðinga í Lund-
únum og í breska fræðiritinu Nature að
fundist hefðu í Piltdown í Sussex á Suður-
Englandi hlutar úr óvenjuþykkri höfuðskel
úr manni og fornlegur kjálki. í sama jarð-
lagi voru bein úr dýrum frá því snemma á
ísöld og frumstæð tól úr tinnu og beini.
Aðalmaðurinn við uppgröftinn var lög-
fræðingur og áhugamaður um fornleifar og
steingervinga. Hann hét Charles Dawson
og honum til heiðurs var tegundinni gefið
fræðiheitið Eoanthropus dawsoni, ármað-
ur Dawsons (5. mynd).
Dawson lést 26. ágúst 1916, aðeins 52
ára. Missiri síðar, í febrúar 1917, greindi
3 Á árunum 1929-34 fundust í tveimur hellum á
Carmelfjalli, sem nú er í ísrael, leifar manna sem þá
var gefið sérstakt tegundarheiti, Paleoanthropus
palestinus. Þetta eru nú taldir neanderdalsmenn en
þeim svipar um sumt til nútímamanna. Sumir þóttust
þarna sjá rnerki um kynblöndun. Aðrir töldu
carmelfjallsmanninn áfanga í þróun nútímamanns af
neanderdalsmanni. Hvorug þessi skoðun mun
hugnanleg fræðimönnum nú á dögum.
23