Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 34

1. mynd. Alviðruhamrar í Alftaveri. Þar hefur sjór brotið framan af forsögulegu hrauni.
Líklegt er að hraunið hafi runnið við lœgri sjávarstöðu en nú er. Ljósm. Jón Jónsson.
og flæmast þar til og frá. Nýr jökulsandur
varð til. Og enn verður það að „Eldflóðið
steypist ofan hlíð“ og sagan endurtekur
sig. Síðasti þáttur eldgosanna hófst fyrir
rúmtim 200 árum í Skaftáreldum. Nú er
Skaftá sem óðast að þétta það hraun og
sýnir okkur sem nú lifum það sem gerst
hefur í aldanna rás. Katla hefur verið drjúg
við að leggja henni til efni, síðast 1918.
■ LANDBROT
Nafnið er talið merkja vin eða vinjar,
gróið land í auðn eða eyðimörk. Vel kann
svo að hafa verið þegar ár og lækir kvísl-
uðust um sandorpið hraun milli gróinna
bakka. Ekki er vitað til að Landbrot sé
nefnt í fornum ritum fyrr en í Njálu, en þar
segir svo: „Flosi hafði mælt að þeir skyldu
taka vöru hans í Meðallandi ok flytja austr,
svá ok í Landbroti ok Skógarhverfi“
(Brennu-Njáls saga, bls. 427). Af þessu
virðist ljóst að höfundi Njálu hefur verið
kunnugt um að byggð var í Landbroti á
þeim tíma sem sagan gerist. Nú mun talið
að Njálsbrenna hafi verið 1010 eða 1011.
Sé það rétt er ekki ólíklegt að byggð hafi
risið í Landbroti á sama tíma og á Síðu
þótt ekki sé þess getið í Landnámu. Hvað
sem því veldur er engin ástæða til að efast
um að þá var þar gróið land.
■ aðrar heimildirum
BYGGÐ
Fyrstu öruggu heimildir sem þekktar eru
um byggð í Landbroti er að finna í mál-
dögum um kristbú á Uppsölum og í Dalbæ
en þeir eru taldir vera frá 1150. Um Dalbæ
segir: „crist bu þat er stendur j dalbæ í
landbrote er gefit gudi ok helgum nicolao
biskupi land alt: ok land er hraungerdi
heitir med öllum gædum melteigar ij fyrir
nedan steinsmyrar fljot: fjara liggur hia
glena osi/tiu tigar ok tiu hundru er þangat
þriðjungur“ (fsl. fornbréfasafn I, bls. 194-
200). Gjöf þessi er talin stofnuð 1070 eða
fyrr og því aðeins 50-60 árum eftir
Njálsbrennu. Frá sama tíma er máldagi um
kristbrú á Uppsölum, einnig kenndur við
Guðna hinn góða. Hann hefur því gefið
kirkjunni báðar þessar jarðir ásamt „landi
32