Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 38

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 38
4. mynd. Hólmadrangur, Hádegisdrangur, er í elsta hrauninu, Rauðölduhrauni. Hann var eyktamark frá Hólmaseli, en þann 22. júlí 1783 „afbrann sú vœna og nýbyggða Hólmskirkja “ í Skaftáreldum. Ljósm. Jón Jónsson. vestur af Fljótum, en nú er hann horfinn. Kann sá foss að hafa fallið fram af brún hraunsins. Þetta sama hraun kemur svo fram við Syðri-Steinsmýri og mun vera undir rústum Gamlabæjar þar nokkru aust- ar en er annars horfíð undir sand. Þetta sýnir að Steinsmýrarbær eða -bœir hafa fyrrum staðið austar en nú er en verið fluttir, væntanlega undan ágangi vatna og/eða sandfoks. Norðurmörk hraunsins eru ekki þekkt, ekki heldur vitað hvað langt það kann að ná inn undir byggð í Meðallandi og því síður hvað langt það nær til norðurs undir hraun það er Land- brotsbyggð stendur á. Bergið í þessu hrauni er, það séð verður bæði í handsýni og í smásjá, eins og í Skaftáreldahrauni. Þess vegna taldi ég verjandi að nefna það Skaftáreldahraun hið fyrsta, en einnig vegna þess að nú er ljóst að þrisvar sinnum hefur gosið á þeirri sömu gosrein eftir að land varð jökullaust þar efra (Jón Jónsson 1994). Um aldur hraunsins er það eitt nú hægt að segja að það er mjög gamalt, gæti vel verið meira en 8000 ára. Næsta hraun er það sem hér kemur aðallega við sögu og kennt hefur verið við Landbrot en einnig Eldgjá. Ofan af hálendinu hefur það komið um Skaftár- gljúfur og breiðst út yfir láglendið allt frá Kúðafljóti til Landbrotsvatna og því yfir verulega stærra svæði en Skaftáreldahraun. Sá hluti þess sem að Meðallandi snýr er yfirleitt mishæðalítill og endar víða í hárri, brattri brún, jafnvel með hömrum, eins og t.d. vestur af Botnum. Þar skerast inn í það djúp, hömrum girt vik. Undir þeim hömr- um má sums staðar sjá undirlag hraunsins, sem reynst hefur vera sandur, rauð- brenndur hið næsta hrauninu og án gróður- leifa. Auðsætt er að sandurinn er fram- burður straumvatna. Eitt þessara vika er vatni fyllt, Fljótsbotn, alldjúpt stöðuvatn. Sem stöðuvatn hefur það orðið til við það að Skaftáreldahraun lokaði vikinu að aust- an, en í því voru upptök Botnafljóts og því hefur nafnið haldist. Fleiri svona hamra- kvíar hafa verið inn í hraunið austar (5. mynd). Samkvæmt korti Sæmundar Hólm frá 1784 stóðu bæirnir Hólmar og Hólma- 36
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.