Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 42

Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 42
■ HÁLSAR 8. mynd. Þversnið af Háahól hjá Kársstöðum. inn. Þar, við Grenlæk, í Ófærugili og við Tungufoss, má sjá nokkuð af innri bygg- ingu hraunsins. Þar er þétt, næstum svart berg, gjall, hraunkúlur og rauðamöl í furðulegum hrærigraut. Sums staðar rísa háir hólar upp úr lægðum og lautum og verður toppur hólsins oft hærri en landið báðum megin dalsins (sjá 8. mynd og 6. mynd). Hraunkúlur (Jón Jónsson 1990) eru hér með tvennu móti: Annars vegar stórar, jafnvel allt að 2 m í þvermál, og myndaðar þannig að hraun hefur vafist utan um grófa möl og stundum reglulega Iagskiptan sand, og hins vegar litlar kúlur, oft á stærð við tennisbolta og með kjarna, sem storknaður var áður en hann hóf ferð eftir sprengingu, fyrst gegnum bergkviku en síðan loftferð, vafði í henni um sig hjúp úr kvikunni og varð við það að reglulegri kúlu og féll til jarðar. Slíkar kúlur verða ekki greindar frá öðrum sem verða til í eldvarpinu sjálfu. Víða er hraunbrúnin firna brött eins og sjá má á yfirborði, en það hefur hvergi komið eins vel í ljós og við borun eftir neysluvatni fyrir byggðina að Kirkju- bæjarklaustri. Borhola var þá ákvörðuð í landi Hæðargarðs, rétt sunnan við Skaftá, á malarbornum sandi sem ég taldi að vera mundi ofan á hrauni. Þegar ég var nýkom- inn heim úr þessari ferð hringdi borstjór- inn, Jón Ögmundsson, til mín og sagði að þarna væri sandur niður úr. Eg bað hann þá að færa sig svo sem 8-10 m til suðurs. Þar var borað niður úr hrauninu á 22 m dýpi. Af þessu er ljóst að hraunbrúnin þarna er há og snarbrött. Örstutt sunnar er yfirborð hraunsins sennilega 5-8 m hærra en toppur holunnar. Hraunið er því býsna þykkt á þessum stað. Einkennandi fyrir norður- og austurhluta Landbrots eru hinir svonefndu hálsar. Þeir koma fyrir á sama svæði og hólarnir en ekki utan þess. Hálsarnir eru tangar sem teygja sig út frá meginhrauninu. Þeir eru úr þéttu bergi og gjall er vart í þeim að sjá. Það sem þó öðru fremur einkennir þá er að þeir eru rifnir að endilöngu og bergflykki hallast út frá sprungunni til beggja hliða. Nú er þessi sprunga víðast hvar jarðvegi fylltur og grasi gróinn dalur, sem við á unga aldri höfðum okkur til skemmtunar að ganga eftir. Einna mest dæmigerður fyrir þessa hálsa er Norðurháls norður af túninu í Hátúnum. Baðstofunef við Skaftá norður af Nýjabæ, en sem næst gegnt Kirkju- bæjarklaustri, er dæmigert fyrir það hvern- ig bergið hefur rifnað að hálsinum endi- löngum, en kröftugar skriðrákir einkenna bergfletina til beggja hliða (9. mynd). Auðséð er af þeim að bergið hefur verið heitt þegar þessar hreyfingar áttu sér stað. Það má ennfremur ráða af því að sums staðar er bergflöturinn rauður (oxaður). Eg hef áður haldið því fram að hálsarnir væru undanhlaup frá meginhrauninu og hef ekki getað fundið aðra skýringu betri. Það virðist því vera svo að á sama tíma og gervigígirnir voru að myndast eða höfðu myndast var enn fyrir hendi hraunkvika sem var nægilega heit og þunnfljótandi til þess að geta brotist út undan hraun- röndinni og streymt góðan spöl út frá meginhrauninu. Þekkt er dæmi um að eftir að gervigígir voru komnir gat hraunkvika úr sama gosi myndað tjarnir á milli þeirra. Lengst nær Heimsendasker, sem raunar er nyrsti hluti Ásgarðshálsa en norðan Skaft- ár sem skilið hefur það frá hálsunum. Hluti af þessu undanhlaupi er Stakháls sem myndar næstum rétt horn við aðal- undanhlaupið. Holuhraun hjá Ytri-Tungu er samskonar myndun og hálsarnir. Svo er röðin af hálsum, fyrir utan áðurnefndan Norðurháls, Víkurháls (Saurbæjarháls), 40
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.