Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 51

Dýpi
15. mynd. Þversniðin sýna dýpt Hæðargarðsvatns.
Stikilsvatn, er örgrunnt og á hraunbotni.
Það verður til úr lindum við suðurenda
þess. Nyrðra vatnið, Norðurvatn, er um 3
m lægra. Foss er í læknum milli vatna og
var þar eitt sinn heimilisrafstöð fyrir Ytri-
Tungu. Neðar í læknum er ævafom
fyrirhleðsla. Sá staður nefnist Hafsald.
Ekki kann ég skýringu á því nafni. I
Norðurvatni er hólmi sem vaxinn var víði
og hvönn snemma á þessari öld. Hólminn
var álagablettur sem ekki mátti hreyfa við
og því síður slá. Út af þessu breytti bóndi
einn í Ytri-Tungu og sló hólmann. Daginn
eftir lá besta kýrin hans dauð. Ekki lét
bóndi það á sig fá og sló hólmann öðru
sinni. Eftir þann slátt sálaðist besti hestur
bónda. Þótti nú bónda nóg um, fór til og
sló hólmann svo eftir varð nánast flag.
Skeði þá ekkert, álögin voru brotin. Var
ekki trúin á álagabletti fyrsta tilraunin til
náttúruverndar? Hæðarlækur er afrennsli
beggja Tunguvatna og Kálks sem raunar er
forn farvegur. Nú hefur hann verið sam-
einaður Tungulæk og falla báðir í Skaftá
um þröngt sund milli Ásgarðshálsa og
Stakháls. Hjá Ásgarði eru tjarnir tvær,
Stöðlatjörn og Skjaldartjörn. Sú fyrri er
afrennslislaus en hin hefur afrennsli til
Skaftár. Á henni var að jafnaði mikið
fuglalíf. Ásgarðslækur er nú svipur hjá
sjón móti því er var snemma á þessari öld
og vart fjórðungur af því er þá var. Hann er
nú stíflaður upp vegna vatnsveitu, eji lón
var þar ekki áður. Sama gildir urn aðra
læki í Landbroti. Syngjandi er talsvert
stórt vatn austan við Kársstaði og í lögun
sem T. Snemma vors héldu álftir sig mikið
á honum enda höfðu þær þar gnægð ætis
og urðu mjög þaulsætnar. Minnist ég þess
að eitt sinn áttum við bræður tveir fullt í
fangi með að fá þær til að hefja sig til flugs
þegar tveir skotglaðir menn, gráir fyrir
járnum, nálguðust, en upp fóru þær og
allur hvíti loftflotinn sveif í lágflugi yfir
gestina sem svo var sýnd veiðin en ekki
gefin. Næststærsta stöðuvatnið í Landbroti
er Víkurflóð. Það er norðantil á
mýrarsvæði, Víkurmýri, en hraunálmur
lykja um það eins og töng nema milli hálsa
tveggja, Lambahraunsháls að vestan og
Víkurháls (Saurbæjarháls) að austan. Um
það sund er afrennsli Flóðsins til norðurs.
Gegnum mýrina er farvegur, grasi gróinn
og nefnist nú Kelda, en eftir henni miðri
eru landamörk Efri- og Syðri-Víkur. Ljóst
er að þar hefur fyrrum verið allstór lækur
og miðja straums skipt löndum. Þykkur
jarðvegur er í Víkurmýri og sýni sem þar
náðist við tilraunaborun bendir til að þar
hafi fyrrum verið þurrlendi.
Þegar Skaftá tók að renna meðfram
Landbroti að austan hlóð hún þar upp
sandi sem lokaði fyrir rennsli lækjanna
sem undan hrauninu komu, þar með þann
sem nú heitir Kelda. Þannig varð Víkur-
flóð til. Hvort mun það ekki einmitt þess
vegna hcita flóðl Víst er að jarðvegur nær
langt út í Víkurflóð, a.m.k. að vestan.
Sennilega mætti finna hinn forna farveg
með nákvæmri dýptarmælingu þvert yfir.
Austan við Fagurhlíð er Fagurhlíðarflóð
með afrennsli til Landbrotsvatna um Görn.
Hjá Hraunkoti eru tvær tjarnir, sú vestari
innan hrauns, hin utan, en neðanjarðar-
samband á milli. Fuglaflóð var fyrrum
mjög gróðurrrkt og fuglalíf þar mikið.
49