Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 56

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 56
hár, eða meir en helmingi hærri en langvía og stuttnefja sem eru stærstu núlifandi tegundir svartfugla (1. mynd). Fuglinn var um 5 kg að þyngd og er það um fimmföld þyngd langvíu eða stuttnefju. Geirfuglinn var ófleygur því vængirnir voru aðeins stuttir stubbar sem nýttust þó ágætlega við að kafa eftir æti. Hann varð því að verpa þar sem hann gat gengið á land. Hann virðist hafa orpið í lok maí, eða á svipuðum tíma og aðrir svartfuglar. Eggið var aðeins eitt og útungunartíminn hefur verið áætlaður um 40 dagar. Ungar álku, langvíu og stuttnefju hverfa úr björg- unum um þriggja vikna gamlir og hafa þá ekki náð nema um fjórðungi af stærð fullvaxins fugls. Geirfuglsunginn er talinn hafa verið enn skemur á varpstað eftir að hann kom úr eggi, eða einungis 9 daga, og hefur því verið enn óþroskaðri en aðrir svartfuglsungar þegar hann hélt á haf út. Það var þroskavænlegra að unginn leitaði út á fiskimiðin en að foreldrarnir þyrftu að halda áfram að bera æti til hans. Það litla sem vitað er um fæðu geirfugls bendir til þess að hún hafi verið svipuð og núlifandi svartfugla, þ.e. fiskar af ýmsu tagi, en einnig stærri hryggleysingjar eins og smokkfiskur. Talið er að þeir hafi veitt mun stærri fiska en núlifandi svartfuglar og er það líklegt miðað við stærð fuglanna. Bengtson getur þess að geirfuglar hafi sennilega ekki orðið kynþroska fyrr en 4—7 ára gamlir en getað lifað í allt að 20-25 ár. Þetta er vísast lágmark því nú er vitað að aðrir svartfuglar geta orðið 30-40 ára gamlir. Þótt heimildir skorti má telja víst að geirfuglar hafi horfið frá landinu þegar unginn fór úr varpstað, að því er talið er upp úr miðjum júlí. Ein elsta heimild sem til er um lifnaðarhætti geirfugls eftir Mar- tin (1698) segir geirfugl hafa horfið frá eynni St. Kilda við Skotland um miðjan júní og ekki sést fyrr en í maíbyrjun næsta vor. Þetta hefur líklega gerst eitthvað seinna hér við land, eins og algengt er hjá mörgum núlifandi fuglategundum sem eru í báðum löndum. En hvar héldu íslenskir geirfuglar sig þá u.þ.b. 10 mánuði á ári? Það eru getgátur einar, en Brown (1985) hefur haldið fram að þeir hafi einkum leitað til Suðvestur-Grænlands og einnig í áttina til Bretlandseyja. ■ NYTjAR Helstu nytjar Islendinga af geirfuglinum voru egg og kjöt. Hann var talinn góður matfugl líkt og nánustu ættingjar hans, lundi, langvía og fleiri svartfuglar. Bringuvöðvarnir voru stórir og kjötmiklir og hver fugl gaf af sér um IVi kg af kjöti eða ámóta og tíu lundar. I íslensku handriti frá 18. öld segir að Vi pund af mör hafi fengist af geirfugli (Guðni Sigurðsson um 1770). Dágott fitulag hefur því verið innan á hamnum og í kviðarholi. Heimildir eru næsta fáorðar um hvernig íslendingar nýttu sér geirfuglinn á aðra vegu en til átu. Ætla má að lýsið hafi verið notað til eldunar og ljósa eða sem bræðingur. Lúð- vík Kristjánsson (1984) segir fiðrið hafa verið ónýtt vegna hörku nema hálsfiðrið. Eftir að geirfugl var orðinn eftirsóttur gátu Islendingar selt hami til safnara og haft tekjur af því að fara með fræðimenn eða safnara út að Fuglaskerjum. ■ ÚTBREIÐSLA OG HNIGNUN Það er algengur misskilningur að geir- fuglinn hafi verið hánorrænn (arktískur) fugl enda hefur hann stundum verið teikn- aður sitjandi á hafís. Ástæðan er eflaust sú talið var að geirfugl væri sú fuglategund á norðurhveli jarðar sem samsvaraði mör- gæsum á suðurhvelinu. Sannleikurinn er sá að geirfugl var fugl kaldtempraða beltisins. Hann virðist hvergi hafa orpið eins norðarlega og einmitt hér við land. Geirfuglinn var fyrrum útbreiddur beggja vegna Atlantshafs. Síðustu ár- þúsund var hann að finna á svæðinu frá Bretlandseyjum og Norðurlöndum í austri, um Færeyjar og Island til Nýfundnalands í vestri. Beinaleifar sýna að enn fyrr var 54
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.