Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 56

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 56
hár, eða meir en helmingi hærri en langvía og stuttnefja sem eru stærstu núlifandi tegundir svartfugla (1. mynd). Fuglinn var um 5 kg að þyngd og er það um fimmföld þyngd langvíu eða stuttnefju. Geirfuglinn var ófleygur því vængirnir voru aðeins stuttir stubbar sem nýttust þó ágætlega við að kafa eftir æti. Hann varð því að verpa þar sem hann gat gengið á land. Hann virðist hafa orpið í lok maí, eða á svipuðum tíma og aðrir svartfuglar. Eggið var aðeins eitt og útungunartíminn hefur verið áætlaður um 40 dagar. Ungar álku, langvíu og stuttnefju hverfa úr björg- unum um þriggja vikna gamlir og hafa þá ekki náð nema um fjórðungi af stærð fullvaxins fugls. Geirfuglsunginn er talinn hafa verið enn skemur á varpstað eftir að hann kom úr eggi, eða einungis 9 daga, og hefur því verið enn óþroskaðri en aðrir svartfuglsungar þegar hann hélt á haf út. Það var þroskavænlegra að unginn leitaði út á fiskimiðin en að foreldrarnir þyrftu að halda áfram að bera æti til hans. Það litla sem vitað er um fæðu geirfugls bendir til þess að hún hafi verið svipuð og núlifandi svartfugla, þ.e. fiskar af ýmsu tagi, en einnig stærri hryggleysingjar eins og smokkfiskur. Talið er að þeir hafi veitt mun stærri fiska en núlifandi svartfuglar og er það líklegt miðað við stærð fuglanna. Bengtson getur þess að geirfuglar hafi sennilega ekki orðið kynþroska fyrr en 4—7 ára gamlir en getað lifað í allt að 20-25 ár. Þetta er vísast lágmark því nú er vitað að aðrir svartfuglar geta orðið 30-40 ára gamlir. Þótt heimildir skorti má telja víst að geirfuglar hafi horfið frá landinu þegar unginn fór úr varpstað, að því er talið er upp úr miðjum júlí. Ein elsta heimild sem til er um lifnaðarhætti geirfugls eftir Mar- tin (1698) segir geirfugl hafa horfið frá eynni St. Kilda við Skotland um miðjan júní og ekki sést fyrr en í maíbyrjun næsta vor. Þetta hefur líklega gerst eitthvað seinna hér við land, eins og algengt er hjá mörgum núlifandi fuglategundum sem eru í báðum löndum. En hvar héldu íslenskir geirfuglar sig þá u.þ.b. 10 mánuði á ári? Það eru getgátur einar, en Brown (1985) hefur haldið fram að þeir hafi einkum leitað til Suðvestur-Grænlands og einnig í áttina til Bretlandseyja. ■ NYTjAR Helstu nytjar Islendinga af geirfuglinum voru egg og kjöt. Hann var talinn góður matfugl líkt og nánustu ættingjar hans, lundi, langvía og fleiri svartfuglar. Bringuvöðvarnir voru stórir og kjötmiklir og hver fugl gaf af sér um IVi kg af kjöti eða ámóta og tíu lundar. I íslensku handriti frá 18. öld segir að Vi pund af mör hafi fengist af geirfugli (Guðni Sigurðsson um 1770). Dágott fitulag hefur því verið innan á hamnum og í kviðarholi. Heimildir eru næsta fáorðar um hvernig íslendingar nýttu sér geirfuglinn á aðra vegu en til átu. Ætla má að lýsið hafi verið notað til eldunar og ljósa eða sem bræðingur. Lúð- vík Kristjánsson (1984) segir fiðrið hafa verið ónýtt vegna hörku nema hálsfiðrið. Eftir að geirfugl var orðinn eftirsóttur gátu Islendingar selt hami til safnara og haft tekjur af því að fara með fræðimenn eða safnara út að Fuglaskerjum. ■ ÚTBREIÐSLA OG HNIGNUN Það er algengur misskilningur að geir- fuglinn hafi verið hánorrænn (arktískur) fugl enda hefur hann stundum verið teikn- aður sitjandi á hafís. Ástæðan er eflaust sú talið var að geirfugl væri sú fuglategund á norðurhveli jarðar sem samsvaraði mör- gæsum á suðurhvelinu. Sannleikurinn er sá að geirfugl var fugl kaldtempraða beltisins. Hann virðist hvergi hafa orpið eins norðarlega og einmitt hér við land. Geirfuglinn var fyrrum útbreiddur beggja vegna Atlantshafs. Síðustu ár- þúsund var hann að finna á svæðinu frá Bretlandseyjum og Norðurlöndum í austri, um Færeyjar og Island til Nýfundnalands í vestri. Beinaleifar sýna að enn fyrr var 54
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.