Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 69

Um mó,
STEINEFNI OG
SÝRUSTIG MÝRA
GRÉTAR GUÐBERGSSON
OG ÞORLEIFUR EINARSSON
Rannsóknir á íslenskum mómýr-
um eru talsverðar og verður
getið þeirra helstu. Fyrsta rann-
sóknin var gerð af Asgeiri
Torfasyni efnaverkfræðingi, sem ráðinn
var til verksins af Búnaðarfélagi Islands
skömmu eftir síðustu aldamót. Síðar urðu
allmargir til að rannsaka mó og mómýrar.
Eitt viðamesta verkið í rannsóknum á mó
var unnið af Óskari B. Bjarnasyni efna-
verkfræðingi á vegum Iðnaðardeildar
Atvinnudeildar Háskólans á árunum frá
1957 og lauk með útgáfu rits um íslenskan
mó árið 1966. Rannsóknir þessar beindust
fyrst og fremst að notagildi mós sem elds-
neytis og eins að þykkt, stærð og umfangi
nokkurra mómýra til þess að meta mó-
magnið í þeim.
Grétar Guðbergsson (f. 1934) lauk B.S.-prófi í jarð-
fræði frá Háskóla íslands 1974. Hann hefur starfað
við jarðfræðirannsóknir hjá Rannsóknastofnun land-
búnaðarins frá 1974. Grétar stundaði kennslustörf um
árabil, m.a. við Menntaskólann í Reykjavík, Kennara-
skóla Islands og Háskóla Islands.
Þorleifur Einarsson (f. 1931) lauk fyrrihlutaprófi í
jarðfræði l'rá Háskólanum í Erlangen í Þýskalandi
1956 og diplom- og doktorsprófi frá Háskólanum í
Köln 1960. Hann var sérfræðingur hjá Iðnaðardeild
Atvinnudeildar Háskólans 1961-1968 og hjá Raun-
vísindastofnun Háskólans 1969-1974. Þorleifur
hefur verið prófessor í jarðfræði við Háskóla íslands
frá 1974. Hann var formaður Hins íslenska náttúru-
fræðifélags 1966-1971 og formaður Landverndar
1979-1980. Þorleifur er heiðursfélagi í Hinu íslenska
náttúrufræðifélagi.
Rannsóknir á ræktunareiginleikum mýra
til búskapamota fóru fram á vegum
Búnaðardeildar Atvinnudeildar Háskólans
og voru aðallega gerðar á árunum 1954-
1960. Að þeim rannsóknum unnu einkutn
Björn Jóhannesson og Kristín Kristjáns-
dóttir. Það helsta úr þeim rannsóknum er
birt í riti Búnaðardeildar Atvinnudeildar
1956: „Nokkrir eiginleikar mýra á Suður-
og Norðurlandi“ eftir þau Björn og
Kristínu og einnig í riti Björns: „íslenskur
jarðvegur“ frá árinu 1960. Þá hafa Þor-
leifur Einarsson (1961) og Margrét Halls-
dóttir (1987) rannsakað frjókorn í mýrurn
til þess að kanna gróðurfarssögu landsins á
tímabilinu eftir síðustu ísöld.
■ myndun mós
Mór er samsafn lítt rotnaðra jurtaleifa sem
falla í mýrarnar á hverju hausti og mynda
með tímanum misþykk mólög. Besti mór-
inn er í neðstu mýrarlögunum enda elstur
og mest ummyndaður. Sú ummyndun er
vegna starfs loftfælinna gerla, sem þrífast
vel í vatnsósa mýrunum. Myndun mós í
mýrum er hæg. Talið er að eins metra lag
af mó myndist á eitt til þrjú þúsund árum.
Við myndun mósins verður efnasamsetn-
ing hans önnur en gróðursins sem hann er
myndaður af. Þessar breytingar eru margs
konar, taka langan tíma og verða einkum
fyrir starfsemi loftfælnu gerlanna sem
Náttúruf'ræðingurinn 65 (1-2), bls. 67-71, 1995.
67