Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 40

16
& 8
B
v3
| 6
4-
#P.
O

o
■o°-
60
’-r^-
80
Hiti °C
OO
1 I ' ' ' I ' ' ' I '
100 120 140 160
9. mynd. Styrkur bórs (óhvarfgjarnt efni) og kalsíums (hvarfgjarnt efni) í köldu vatni og
jarðhitavatni í Hreppum og á Landi á Suðurlandi. A myndinni sést að styrkur bórs vex með
hita, enda hefur vatnið náð að leysa upp því meira berg sem það er heitara. Styrkur
kalsíums er hins vegar lægri í heita vatninu en í köldu vatni. Ummyndunarsteindir sem
myndast við útfellingu úr vatninu taka til sín kalsíum og því meira sem hitinn er hœrri.
kristöllum saman em rafkraftar milli jóna með
gagnstæðar hleðslur. Langflestar steindir
eru kristöiluð efni.
Þegar steind er sett í vatn, togast raf-
kraftar milli jóna í steindinni á við rafkrafta
milli vatnssameindanna og sömu jóna, en
vatnssameindin er skautuð, þ.e. ber jákvæða
hleðslu í annan endann en neikvæða í hinn.
Fyrrnefndu rafkraftarnir leitast við að halda
kristalgrindinni saman og vinna þannig
gegn því að steindin leysist upp. Síðar-
nefndu rafkraftarnir reyna á hinn bóginn að
leysa steindina upp. Það kostar orku að losa
jónirnar í kristalnum sundur, en orka losnar,
þegar einstakar jónir mynda binding við
vatnssameindir. Kristallinn leysist upp, ef
meiri orka leysist úr læðingi við vatns-
bindingu en nemur þeirri orku sem þarf til að
brjóta kristalinn upp í jónir.
I silíkötum eru bindingar milli efnisagna
sterkir og leysni þeirra í vatni þvf lítil. Öðru
máli gegnir um mörg sölt. I vatni eru auð-
leyst sölt yfirleitt klóríð, en stundum bóröt.
Mjög sjaldan er svo mikið af klóri og bóri í
bergi að vatn, sem leysir það upp, nái að
mettast af hinum auðleystu söltum þessara
efna.
■ HVARFGJÖRN EFNI OG
ÓHVARFGJÖRN
Talað er um að sum efni í jarðhitavatni séu
hvarfgjörn en önnur óhvarfgjörn. Óhvarf-
gjörn efni eru einnig nefnd utangarðsefni.
Hvarfgjörn efni mynda ummyndunarsteindir
við það að falla út úr vatninu. Óhvarfgjörnu
efnin sýna hins vegar ekki slíka til-
hneigingu. Ástæðan er sú að styrkur hinna
óhvarfgjörnu efna í vatninu er ekki nægilega
hár til að metta það af steindum sem þessi
óhvarfgjörnu efni ganga inn í.
Tiltölulega auðvelt er að átta sig á því
hvaða efni eru hvarfgjörn og hver óhvarf-
gjörn. Á tilteknu svæði eða í tilteknu jarð-
fræðilegu umhverfi eykst styrkur óhvarf-
gjarnra efna stöðugt með hita og tímanum
sem vatnið hefur haft til að hvarfast við
bergið. Það gerir styrkur óhvarfgjarnra efna
hins vegar ekki vegna þess að þessi efni
tapast úr vatninu við það að mynda um-
myndunarsteindir.
Segja má að öll efni í úrkomu séu óhvarf-
gjörn. I yfirborðsvatni og köldu grunnvatni
eru natríum, klór, bór, súlfat og jafnvel flúor
ennþá óhvarfgjörn, en önnur aðalefni eins
86