Náttúrufræðingurinn - 1981, Síða 8

stofnun „íslenzks náttúrufræðisfélags“ í Kaupmannahöfn árið 1887, sem nú leystist
upp.
Fyrsti formaður hins íslenska náttúrufræðifélags var Benedikt Gröndal, árin
1889— 1900, en næstir eftir honum komu Helgi Péturss, jarðfræðingur, 1900— 1905
og Bjarni Sæmundsson, fiskifræðingur, 1905— 1940. Félagið gaf út „Skýrslu um hið
íslenzka náttúrufræðifélag“, oftast fyrir tvö ár í senn. Var þar gerð grein fyrir þróun
náttúrugripasafnsins og fjárhag félagsins, og fylgdu oft ein eða fleiri greinar nátt-
úrufræðilegs efnis. Skýrsla þessi var gefin út allt til ársloka 1946, að náttúrugripa-
safnið var afhent íslenska ríkinu. Náttúrufræðifélagið hlaut strax á fyrsta ári 400 kr.
styrk frá Alþingi, og hefur félagið fengið árlegan rikisstyrk alla tíð síðan.
Enda þótt tímaritin Skírnir og Andvari flyttu mestmegnis greinar um bók-
menntir og sögu, birtust þar stundum greinar um náttúrufræðileg efni. 1 Andvara
birtust m. a. Fiskirannsóknir eftir Bjarna Sæmundsson á árunum 1896—1936.
Áhugamenn um náttúrufræði birtu annars greinar sínar hingað og þangað í blöð-
um og tímaritum, og væri það mjög þarft verk, að koma þeim öllum í eina skrá.
Fram til 1000 ára afmælis Alþingis íslendinga hafði, sem vonlegt var, enginn vogað
sér að gefa út íslenskt tímarit, er aðeins flytti náttúrufræðilegt efni.
Það gerist svo árið 1930, að tveir náttúrufræðingar taka sig saman um að gefa út
á eigin ábyrgð og kostnað alþýðlegt fræðslurit um náttúrufræði. Þessir brautryðj-
endur voru, sem kunnugt er, Guðmundur G. Bárðarson, jarðfræðingur, þá kennari
við Menntaskólann i Reykjavík, og Árni Friðriksson, fiskifræðingur, sem lokið hafði
meistaraprófi við Hafnarháskóla 1929, og nú hafið störf hjá Fiskifélagi Islands.
Tímaritið Náttúrufræðingurinn hóf svo göngu sína í byrjun ársins 1931. Reyndist
það fljótlega eiga samleið með Náttúrufræðifélaginu, sem leiddi til þess að félagið
keypti ritið árið 1941 og gerði það síðan að félagsriti sínu árið 1952. Þessi tvö ártöl
marka því tímamót i sögu Náttúrufræðingsins. Sú saga verður nú rakin hér á eftir í
stórum dráttum, og til gleggra yfirlits fylgir með skrá yfir nöfn og stjórnartíð
ritstjóra tímaritsins svo og formanna félagsins.
Tímabilið 1931 —1940. Á þessum árum er Náttúrufræðingurinn að vaxa úr grasi
og vekja á sér eftirtekt. Ætlunin var að þetta yrði „Alþýðlegt fræðslurit um nátt-
úrufræði“, eins og stóð og stendur enn á titilsíðu ritsins. Skrifuðu báðir ritstjórarnir
fjölda greina af þessu tagi í ritið, sem þannig eignaðist fljótt tryggan hóp áskrif-
enda. Vaxandi fjöldi náttúrufræðinga sendi ritinu auk þess greinar, þegar fram í
sótti. Veitti sannarlega ekki af aukinni þátttöku i rilstörfunum, því að annar
ritstjórinn, Guðmundur G. Bárðarson, féll frá í byrjun ársins 1933, og var það mikið
áfall fyrir Náttúrufræðinginn. Árni Friðriksson hélt þó ótrauður áfram einsamall
við ritstjórn og útgáfu tímaritsins. Skrifaði hann sjálfur mjög margar og fróðlegar
greinar í ritið næstu árin, en varð auk þess gott til fanga um hið fjölbreyttasta efni
frá öðrum áhugamönnum. Sést það best á efnisyfirliti 10 fyrstu árganganna, sem
birtist í 1. hefti ritsins 1941. Um ritið segir Árni sjálfur á þessum tímamótum,
„vinsældir þess fóru vaxandi, en skuldirnar uxu þvi miður líka“, Kemur þarna fram
2