Náttúrufræðingurinn - 1983, Blaðsíða 56
framkvæmdir og umferð á landinu er
takmörkuð. Friðlöndin eru því mjög
mismunandi, allt frá því að vera
smærri staðir þar sem umferð fólks er
mjög takmörkuð, eða alveg bönnuð
eins og t. d. Eldey, til stórra svæða þar
sem framkvæmdir eru takmarkaðar,
en umferð leyfð eftir tilteknum reglum
árið um kring, eins og t. d. Horn-
strandir. A skránni eru 27 friðlönd af
ýmsum stærðum og gerðum, og eru
mörg þeirra líka í einkaeign en eigend-
ur þá fallist á að þau væru friðlýst.
Þjóðgarðar
Um þjóðgarða segir í náttúruvernd-
arlögum, að þá megi einungis stofn-
setja á landi sem sé í eign ríkisins. Sé
landsvæði sérstætt um landslag, gróð-
urfar eða dýralíf, eða hvíli á því sögu-
leg helgi, þannig að ástæða sé til að
varðveita það með náttúrufari sínu og
leyfa almenningi aðgang að því eftir
tilteknum reglum, geti Náttúruvernd-
arráð lýst það þjóðgarð, sé það ríkis-
eign. Þá er einnig kveðið svo á í lögun-
um að í þjóðgörðum skuli koma upp
nauðsynlegri aðstöðu sem auðveldi al-
menningi afnot af þeim, en komi jafn-
framt í veg fyrir spjöll, og að veita
skuli fræðslu og leiðbeiningar um
svæðin sjálf og leiðir um þau. Einungis
tvö svæði hafa verið friðlýst sem þjóð-
garðar eftir náttúruverndarlögum,
Skaftafell og Jökulsárgljúfur, en Þing-
vellir eru friðlýstir sem þjóðgarður
samkvæmt sérstökum lögum.
Fólkvangar
Þær þrjár gerðir friðlýstra svæða,
sem nefndar hafa verið hér að framan,
eru í umsjá og undir stjórn Náttúru
verndarráðs eða þeirra sem ráðið kann
að fela umsjón með þeim. Fólkvangar
eru aftur á móti tiltekin svæði, sem
friðlýst hafa verið samkvæmt ósk þess
eða þeirra sveitarfélaga sem svæðið
tilheyrir og fara þau með stjórn þess.
Fólkvangar eru útivistarsvæði, og þá
fyrst og fremst fyrir íbúa viðkomandi
sveitarfélaga, en reyndar öllum opnir
sem fylgja þeim reglum um umferð og
afnot sem settar hafa verið um þá. Þær
reglur eru nokkuð mismunandi, enda
eru fólkvangarnir misjafnir að stærð
og náttúrufari, en allt jarðrask og aðr-
ar framkvæmdir er að öðru jöfnu
bannað eða takmarkað, og þarf þá
leyfi fólkvangsstjórnar að koma til. Á
skránni eru 8 fólkvangar.
Svœði friðlýst á annan hátt
Tvö svæði, auk Þingvalla sem þegar
hafa verið nefndir, sem friðlýst eru á
annan hátt, eru á skránni. Geysissvæð-
ið er friðað samkvæmt sérstakri reglu-
gerð og undir stjórn Geysisnefndar.
Mývatns- og Laxársvæðið er friðað eft-
ir sér lögum og hefur stundum verið
nefnt þjóðgarðssveit, þó það sé í raun
nokkurs konar friðland og þá einkum
ákveðnir hlutar þess. Það er í umsjón
Náttúruverndarráðs og heimamanna.
Hér eru ekki talin með svæði sem
friðuð hafa verið vegna skógræktar og
landgræðslu.
II. FRIÐLÝSTAR PLÖNTU-
TEGUNDIR
Annar hluti er um friðlýstar tegund-
ir, en samkvæmt náttúruverndarlögum
getur Náttúruverndarráð friðlýst teg-
undir dýra og plantna, sem miklu máli
skiptir, frá náttúrulegu eða öðru
menningarlegu sjónarmiði, að ekki sé
46