Náttúrufræðingurinn - 1983, Blaðsíða 214

löppum og innskotsgreinum svo ekki sé
minnst á þá kafla, sem óbreyttir eru frá
fyrri útgáfu. Ekki er að sjá, að útgefendum
þyki neitt athugavert við þetta, því að eng-
inn formáli er að bókinni þar senr gallar
hennar eru afsakaðir. Þó er merkilegt, að
enginn vill kannast við að hafa ritstýrt
verkinu. Það kann að stafa af því að rit-
stjóri skammist sín fyrir klambrið eða þá,
að enginn hafi verið ritstjórinn. Hvort
tveggja virðist jafn líklegt.
Þrátt fyrir vankanta bókarinnar má
segja útgefendum það til hróss, að þeir
hafa á úrvalssveit prófarkalesara að skipa
því að prentvillur eru í lágmarki ef undan
eru skilin myndavíxl á blaðsíðum 239 og
242. Þá er mikil alúð lögð við kommu-
setningu.
Nú er það svo, að í bókinni leynast
vandaðir kaflar, sem eru þess virði að vera
lesnir. Lesenda Náttúru íslands bíður það
lítt eftirsóknarverða starf að vinsa úr henni
úreltar og beinlínis rangar staðhæfingar.
Lesendur verða einnig að bera kennsl á
það sem ritað er af skynsamlegu nútíma-
viti, — að þekkja úr þann texta sem treysta
má, að skrifaður hafi verið í samræmi við
núverandi þekkingu og viðhorf í fræði-
greininni.
Undirritaður er leikmaður í flestum
þeim greinum sem bókin snertir, en þrátt
fyrir það dyljast honum ekki stærstu van-
kantar hennar, og er þess vænst, að það
sem hér fer á eftir verði öðrum lesendum
nokkur leiðarvísir.
Fyrsti kafli bókarinnar er eftir Trausta
Einarsson og fjallar um upphaf íslands og
blágrýtismyndunina. Trausti hefur skrifað
margt nýtískulegra en þennan kafla. Hann
er fyrir löngu úreltur, og er óskiljankgt
hvað rekið hefur útgefendur til birtingar
hans.
í öðrum kafla er flekakenningin rakin og
gerð grein fyrir tengslum íslenskrar jarð-
sögu við hana. Þetta er nýr kafli og er eftir
Sigurð Steinþórsson. Þarna kveður við
annan tón en í grein Trausta, og er fleka-
kenningin skýrð út í æsar. Hætt er við, að
ýmsum þyki kaflinn of fræðilegur, enda
eru fræðiorð og nýyrði óspart notuð. Orða-
listinn aftan við meginmál kaflans dregur
þó úr þessum vanköntunr. Þó hefur höf-
undur gleymt að skýra eiginleika „lekra
víxlgengja" (bls. 37-38). Víst er, að lestur
kaflans krefst fullrar athygli, en efnið er þó
svo ferskt, að enginn verður svikinn sem
kemst til botns í því.
Sigurður lætur mikið yfir stöðuglyndi
svokallaðra heitra reita (bls. 38). Þó
minnir mig, að heiti reiturinn okkar hafi
flakkað eins og fló á skinni og skorið
sneiðar úr grannlöndunum áður en hann
tók sér bólfestu hér. Saga Norður Atlants-
hafsins mótast ntjög af þessu lauslæti og
saknaði ég þeirrar frásagnar í kafla Sig-
urðar.
Guðmundur heitinn Kjartansson er höf-
undur næsta kafla sem fjallar um móbergs-
nryndunina. Guðmundur er þekktur fyrir
það m. a. að lýsa jarðfræðinni á auðskilinn
hátt, og er svo um þennan kafla. Guð-
nrundi er þó vafasamur greiði gerður með
því að birta kafla hans óbreyttan. Þótt enn
sé flest gott og gilt, sem þar stendur, er
hann skrifaður áður en Surtsey gaus og
flekakenningin hlaut viðurkenningu, og er
því ýmislegt orðalag úrelt. Þó er furða hve
lítið það er, og er það ekki útgefendum að
þakka. T. d. vísar Guðmundur í kafla Jó-
hannesar Áskelssonar, en sá kafli hefur
verið felldur niður í þessari útgáfu. Rit-
skráin hefur verið aukin frá fyrri útgáfu, og
er það til bóta.
Sigurður Þórarinsson er ævinlega fersk-
ur og sígildur í sinni grein, og ber kafli
hans um jarðeldasvæði á nútíma vitni unt
það. Krafla hefur vissulega orðið okkur
lærdómsrík, og veldur hún líklega mestu
um þá nýjung að talað er um eldstöðva-
kerfi í stað einstakra eldstöðva. Fyrr á
tímum gaus þegar fjöllunum var mál en nú
taka eldstöðvarnar þátt í flekahreyfingun-
um. Sigurður ræðir um eldstöðvakerfi sem
einn sprungusveim, eina megineldstöð eða
hvort tveggja ef tengsl eru á milli. Þá vakn-
ar spurningin: Hvað á að gera við dyngj-
urnar, en þær liggja iðulega á milli
sprungusveima? Hver eru tengsl dyngn-
anna við eldstöðvakerfi Sigurðar? Dreifing
dyngna í tíina og rúmi er nokkuð ein-
kennileg og þarfnast skýringar. Því miður
virðast dyngjurnar vera olnbogabörn
194