Náttúrufræðingurinn - 1983, Blaðsíða 169

milliraðir. í þremur genum sem ráða
gerð forðahvítna í eggjaleiðurum
hænsna hafa t. d. fundist 7 milliraðir í
hverju geni. Þegar þær milliraðir sem
fundist hafa í óskyldum genum hrygg-
dýra eru bornar saman, sést að þær
eiga ekkert sameiginlegt annað en
nokkur kirni vð upphaf sitt og enda.
Þessi sameiginlegu kirni eru sennilega
mikilvæg kennileiti fyrir þau ensím
eða ensímkerfi, sem nema milliraðirn-
ar brott úr forverasameindum, þegar
mRNA sameindir eru myndaðar.
Uppgötvun milliraða í genum heil-
kjörnunga kom erfðafræðingum mjög
á óvart. Engan hafði grunað að genin
væru slitrótt. Það er reyndar athyglis-
vert að margra áratuga rannsóknir á
erfðum heilkjörnunga höfðu ekki gef-
ið neinar vísbendingar um þetta gena-
skipulag. Rannsóknaraðferðir hinnar
hefðbundnu erfðafræði höfðu skort
nákvæmni til þess að milliraðanna
yrði vart. Greiningarhæfni hinna nýju
aðferða erfðatækninnar er margfalt
meiri. Að þessu leyti bera þær af
gömlu aðferðunum líkt og rafeinda-
smásjá af ljóssmásjá.
HLUTVERK MILLIRAÐA
Það orkar ekki lengur tvímælis að
skipulag fjölmargra gena í heilkjörn-
ungum er gjörólíkt því skipulagi sem
öll dreifkjörnungsgen virðast eiga
sameiginlegt. Táknraðir þessara
heilkjörnungsgena eru slitnar í sundur
af óskyldum kirnisröðum, sem hér
hafa verið nefndar milliraðir.
Hingað til hafa milliraðir einkum
verið kannaðar í genum hryggdýra.
Þar eru þær bæði algengar og fyrirferð-
armiklar. í glóbíngenum eru þær t. d.
að samanlögðu um helmingi lengri en
hin slitna táknröð (sjá 3. mynd). Þekkt
eru gen þar sem þær eru enn stærri.
Þar sem milliraðir eru umritaðar yfir í
forvera-RNA (hnRNA) en fjarlægðar
þegar mRNA sameindir eru unnar úr
forverum, er skýring fengin á þeim
mikla stærðarmun sem almennt er á
forverasameindum og mRNA-sam-
eindum. Ennfremur veita milliraðirn-
ar nokkra skýringu á þeirri gamal-
kunnu staðreynd að erfðaefni (DNA)
hryggdýra og fleiri heilkjörnunga er
margfalt meira en þurfa þykir til mót-
unar á hvítusameindum.
Nú eru 5 — 6 ár liðin frá því að milli-
raðir voru fyrst uppgötvaðar. Á þess-
um árum hefur talsvert verið ritað um
hugsanlegt hlutverk þeirra (Gilbert
1978, Darnell 1978, Crick 1979, Lewin
1980, Sharp 1981). Um það ríkir þó
enn mikil óvissa. Sú staðreynd að
milliraðir hafa setið kyrrar á sínum
stað í glóbíngenum hryggdýra í 400-
500 milljónir ára bendir eindregið til
þess að þessar raðir gegni ákveðnu
hlutverki. Annars hefði náttúruval að
líkindum vísað þeim á brott úr genun-
um fyrir löngu. Hins vegar benda at-
huganir á sömu genum til þess að kirn-
isröðin skipti ekki meginmáli fyrir starf
milliraðanna, hvert svo sem það kann
að vera: Hún hefur breyst mjög ört í
tímans rás á meðan breytingar á tákn-
röðum sömu gena hafa verið hægari.
Ensímin sem nema milliraðir brott
úr forverasameindum og tengja eða
splæsa saman táknraðabúta eru enn
óþekkt. Verður forvitnilegt að fylgjast
með. rannsóknum á þeim. Reyndar er
líklegt að hér sé um margbrotin en-
símkerfi að ræða. Hugsanlegt er að
splæsiensímin njóti aðstoðar lítilla
153