Náttúrufræðingurinn - 1983, Blaðsíða 215

flekakenningarinnar, en vonandi tekst
fljótlega að fella þessi fyrirbæri saman í
eina heild.
Með skýringum sínum á myndun gervi-
gíga gerði Sigurður Þórarinsson tilgátur
Rittmanns um svæðisgos óþarfar. Jón
Jónsson hefur þó vakið upp hugmyndina
um þess háttar gos eftir athuganir sínar á
Reykjanesskaga, og saknaði ég hennar í
grein Sigurðar. Sigurður segir (bls. 115),
að Skútustaðagígar séu ntyndaðir þegar
hraun rann yfir eldra hraun þar sem grunn-
vatn stóð hátt svo að holur og sprungur
voru meira eða ntinna vatnsfylltar. Nýjar
athuganir á gervigígununt benda á liinn
bóginn til þess, að hraunið hafi runnið út í
stórt stöðuvatn.
I heild er kafli Sigurðar Þórarinssonar
greinargóður og skýr. Þannig hefði bókin
öll átt að vera.
Næsti kafli er einnig þessum kostum bú-
inn. Hann er nýr og fjallar um jarðskjálfta
á íslandi. Höfundar eru þeir Sveinbjörn
Björnsson og Páll Einarsson. Fróðlegt
hefði þó verið að sjá meira um smáskjálfta-
hrinur á Reykjanesskaga og svonefnda
S-bylgjuskugga af kvikuþró Kröflu.
Steingervingakafli Leifs Símonarsonar
hefur leyst af hólmi kafla Jóhannesar
Askelssonar úr fyrri útgáfunni, og er hann
því laus við hinar klúðurslegu viðbætur og
leiðréttingar sent einkenna flesta næstu
kafla. Kafli Leifs er lipurlega skrifaður og
greinargóður. Helst er saknað skrár um
latnesk heiti dýra og jurta sem konta við
sögu, og myndir af þeint hefðu komið að
góðu haldi. Ég hygg, að fáir geri sér í
hugarlund hvernig túlípanatré lítur út, svo
dæmi sé tekið.
Leifur gerir talsvert úr skyldleika ís-
lensku tertíerflórunnar við laufskóga í
austurhluta Bandaríkjanna og telur það
benda til landsambands. Mig minnir þó, að
Leifur hafi á öðrum stað sjálfur lýst lauf-
skógabelti Bandaríkjanna sem leifum af
miklu víðáttumeiri skógi (Arktó-tertíeru
geoflórunni) sem einnig náði um Evrópu
og Asíu.
Hvað sædýralíf varðar erum við svo lán-
söm að eiga Tjörneslögin. Grunsamlegt
virðist, að innreiö Kyrrahafsdýra í Atlants-
haf skuli verða samtímis og ísöld er talin
hefjast. Hefur verið kannað til hlítar hvaða
áhrif aðflutningur Kyrrahafsdýra liefur á
túlkun okkar á hitasögu sjávar samkvæmt
Tjörneslögunum?
I ritskrá Leifs saknaði ég greinar Sigurð-
ar Þórarinssonar unt Svínafellslögin.
Jón Jónsson skrifar næsta kafla, sent
Ijallar um jarðhitann. Undirritaður er
næsta fáfróður um þetta efni, en sitthvað
mætti betur fara. í fyrsta lagi vantar í rit-
skrána nýlegar yfirlitsgreinar unt jarðhita í
Náttúrufræðingnum og Jökli. Þá er jarðhit-
inn ekki settur í samband við flekakenn-
inguna, en varla getur hann talist feðraður
an þess. 1. d. hefur hin einkennilega dreif-
ing jarðhitans hér á landi verið talin ein af
aðalröksemdunum fyrir því, að rekbeltin
hafi færst austur á bóginn.
Þá er komið að liinni einkennilegu sam-
suðu 1 ómasar Tryggvasonar og Freysteins
Sigurðssonar um hagnýt jarðefni. Aðferð
Freysteins við endurskoðun kafla Tómasar
heitins er afar sérstæð. Sennilega er
einsdæmi í íslenskri bókmenntasögu að
maður skrifi bókarkafla með látnum höf-
undi, og verður svo vonandi áfram. prá-
sögn höfunda af kísilgúrnámi úr Mývatni
gefur tilefni til athugasemda. Sagt er (bls.
225), að gúrinn sé endurnýjanlegt jarðefni.
Með þessu er gefið í skyn, að vinnsla gúrs
úr vatninu geti haldið áfram um aldur og
ævi. Það væri hrein firra að halda slíku
fram, því að endurnýjunin er alltof hæg til
að hún skipti máli, og er því í raun unt
venjulegan námugröft að ræða. Þá er þess
að geta, að þótt kísilgúr í Mývatni nerni
nokkrum milljónum tonna, eins og höf-
undar segja, þá er víst, að ekki er hag-
kvæmt að nýta nema hluta hans vegna fjar-
lægðar frá verksmiðjunni, auk þess sem
vinnslan hefur f för með sér óbætanleg
spjöll á lífríki vatnsins.
Kaflanum lýkur með kjarnyrtum skömm-
um unt untgengni við jarðefnanám. Vissu-
lega er hægt að taka undir með höfundun-
um, en þó hljóma orð þeirra líkt og verið
sé að skjóta músarrindla með fallbyssum.
Umgengni um jarðefnanám er ekki nema
angi af mun stærra máli, sem er umgengni
við íslenska náttúru og ofnýting hennar. í
195