Náttúrufræðingurinn - 1987, Blaðsíða 6

sömu sporum og áöur. Alþjóða-
nafngiftanefndin viðurkenndi ekki nafn-
giftakerfi það sem notað var í rannsókn-
um á förum, enda féll það ekki undir
hina hefðbundnu flokkun, sem byggir á
skyldleika tegundanna. Enginn hafði
enn sem komið var gert úttekt á notagildi
líffara, hvorki fyrir líffræðina né jarð-
fræðina. Tími fræðigreinarinnar var því
ekki kominn.
Upp úr 1950 varð sú breyting að
setlagafræðingar og steingervingafræð-
ingar fóru æ meir að beina rannsóknum
sínum að fornum setumhverfum og sam-
félögum dýra. Þar með fylgdi að farið var
að rannsaka för af lífrænum toga sam-
hliða öðrum setformum. Þjóðverjinn
Seilacher (1953) gerði grein fyrir nota-
gildi þeirra í jarðlögum og á sama tíma
kom hann fram með tiltölulega einfalda
aðferð til að greina þau eftir útliti og
gerð, en ekki eftir meira og minna óljós-
um hugmyndum um það hver myndunar-
valdurinn væri. Tveim árum síðar benti
Seilacher (1955) á að sumir hópar fara
eru einkennandi fyrir ákveðnar um-
hverfisaðstæður, t.d. róleg djúpsjávar-
umhverfi, lón eða orkumikil strandum-
hverfi.
Á síðustu árum hafa fleiri og fleiri lagt
hönd á plóginn og rannsóknir á förum
eftir lífverur hafa aukið skilning manna á
fornum dýrasamfélögum og jafnvel orð-
ið til þess að breyta skoðunum manna á
þróun einstakra lífvera. Um notagildi
fara af lífrænum toga hafa margir ritað
og auk fyrrnefndra greina eftir Seilacher
má nefna ritgerðir eftir hann, sem birtust
á sjöunda og áttunda áratugnum (Seila-
cher 1963, 1967, 1974), en aðrar mikil-
vægar greinar á þessu sviði eru eftir Cri-
mes (1975), og Ekdale o.fl. (1984).
Nafngiftakerfi fara og spora og vanda-
mál þess hefur verið viðfangsefni margra
á síðustu árum, enda byggir hinn vist-
fræðilegi þáttur á því að hinar ýmsu teg-
undir fara séu eins vel skilgreindar og
unnt er. Helstu rit á þessu sviði eru eftir
Basan (1979), Bromley (1981), Bromley
og Fursich (1980) og Pemberton og Frey
(1982). Nokkru eldri grein, sem telja má
til undirstöðuverka, var rituð af Han-
tzschel (1975).
FLOKKUN FARA EFTIR ÚTLITI
OG GERÐ
Förum af lífrænum toga er yfirleitt
skipað í 7 stóra hópa, sem innihalda allar
þekktar ættkvíslir og tegundir:
1. Fœðuför (foodichnia) eru margbreyti-
leg, allt frá tiltölulega einföldum göng-
um til flókinna grafkerfa, sem ýmist eru
samlæg lagskiptingu setsins, eða skera
hana. I þeim eru íhvolf merki (spreite-
form), sem geta gefið okkur upplýsingar
um hreyfistefnu dýrsins (myndunar-
valdsins). Setið í þessum förum er oft af
annarri kornastærð eða lit en setið um-
hverfis því að það hefur farið í gegnum
meltingarfæri dýrsins. Fæðuför eru því
ummerki eftir dýr eins og t.d. bursta-
orma og ígulker, sem éta sig í gegnum
setið (setætur), hirða lífrænar agnir úr
því og losa sig við ólífrænan úrgang (2.,
3. og 4. mynd).
2. Dvalarför (domichnia) eru grafgangar
eða holur, sem skera lagskiptingu sets-
ins. Förin eru oftast greinileg, enda gerð
af dýrum, sem hafa yfirleitt límt saman
setið í veggjum holanna (faranna), er
dýrin dvelja í. Dvalarför eru talin hýbýli
dýra, sem sigta fæðuagnir úr sjónum, eða
lifa ránlífi (5. og 6. mynd).
3. Hvíldarför (cubichnia) eru oftast
grunnar afsteypur eftir dýr, t.d. fiska eða
sæstjörnur, sem sest hafa á botninn til
þess að hvfla sig. Ýmist eru þetta alger-
lega sjálfstæð för, sem koma fyrir ein og
sér, eða þau eru í tengslum við aðrar
gerðir fara, svo sem skriðför eða flótta-
för.
100