Náttúrufræðingurinn - 1987, Page 14

eftir ránsnigla, götunga, kolkrabba eða
ígulker.
8. Teredolites-Ásýnd
Lífverurnar í þessari ásýnd finnast
einkum í rekaviði, trébryggjum og botn-
um tréskipa. Förin eru aðallega eftir bor-
andi samlokur, svo sem drumbmaðk
{Teredo megotara (Hanley)) og trémaðk
(Teredonorvegica (Spengler)) (7. mynd,
nr. 4).
SPOR EFTIR LÍFVERUR í ÍSLENSK-
UMJARÐLÖGUM
Ekki er hægt að segja að hér á landi
hafi farið fram neinar skipulagðar rann-
sóknir á förum, sem eru af lífrænum upp-
runa. Ef fara af lífrænum toga hefur á
annað borð verið getið í rituðu máli hafa
þau yfirleitt verið nefnd ormaför og þar
við látið sitja (sjá Strauch 1963). Til
undantekninga verður þó að telja grein
eftir Jóhannes Áskelsson frá 1960, þar
sem hann lýsti U-laga rörfyllingum í
strandseti í sethnyðlingum frá fyrri hluta
ísaldar, en þeir fundust í móbergi í
Skammadalskömbum í Mýrdal. Hann
taldi fyllingarnar myndaðar af sand-
maðki og nefndi þær því Arenicola cf.
marina L. Áður hafði Jóhannes (1953)
lýst sporum eftir fugl í sandsteini frá fyrri
hluta nútíma í Elliðaárdal. Taldi Jóhann-
es líklegast, að sporin væru eftir andfugl,
t.d. æðarfugl. Ólafur Ingólfsson (1984)
fjallaði einnig um steingerð ormaför,
sem hann fann í Melabökkum í Borgar-
firði. í lýsingum hans á setumhverfum í
efsta hluta jarðlaganna í bökkunum má
ráða, að lögin séu mynduð í strandnánd.
Ólafur nefndi förin Arenicolites, en sú
faragerð er algeng í Skolithos-á sýndinni.
Þá skal getið ritgerðar eftir Má Vil-
hjálmsson (1985), en hún fjallar um skel-
dýrafánu setlaganna í Breiðuvík á Tjör-
nesi. Þar er gerð úttekt á lífrænu rofi á
skeljunum og greind nokkur för, en flest
þeirra tilheyra Trypanites-ásýnd. Máþar
nefna hringlaga holur í kuðungum og
samlokum og er um tvær gerðir að ræða.
Önnur er jafnvíð í gegnum skelina og
hefur verið greind sem Oichnus simplex
Bromley, en hin gerðin, sem einnig er
hringlaga, mjókkar inn á við og hefur
verið nefnd Oichnus paraboloides Brom-
ley (7. mynd, nr. 2). Báðar þessar gerðir
fara eða farsteingervinga eru þekktar
mörg hundruð milljón ár aftur í tímann.
Vitað er, að í dag eru þessar holur gerðar
af ránsniglum. Oichnus simplex- gerðin
er mynduð af sniglum af dofraætt, t.d.
nákuðungi (Nucella lapillus (Linné)),
sem lifa á yfirborði botnsins, en Oichnus
paraboloides er mynduð af sniglum, sem
tilheyra poppuætt, t.d. meyjarpöttu
(Natica affinis (Gmelin)), en þeir lifa á
dýrum, er grafa sig niður í setið. í
Breiðuvík er einnig að finna sérkennileg
lárétt U-laga för í samlokuskeljum í efri
hluta setlaganna. Þessi för hafa verið
nefnd Caulostrepsis taeniola Clarke, en
sú gerð er talin til dvalarfara (Már Vil-
hjálmsson 1985). Rannsóknir á nútíma-
skeljum leiða í ljós að burstaormaætt-
kvíslin Polydora myndar sambærileg för
í skeljar og kalkstein. Á nokkrum stöð-
um í efri hluta setlaganna í Breiðuvík,
einkum í klettunum við Torfhól, er að
finna greinileg flóttaför gerð af lífverum,
sem hafa orðið fyrir einhverri röskun og
leitast við að ná jafnvægi við umhverfi
sitt á nýjan leik (7. mynd, nr. 1).
Við bæjardyr Reykvíkinga í Fossvogi
eru setlög allauðug að steingervingum,
einkum kuðungum og samlokum. Rann-
sóknir hafa leitt í ljós, að einnig er tölu-
verður fjöldi fara í setinu með sædýra-
leifunum. Förin eru algengust í dökkgrá-
um, lagskiptum og fínkornóttum sand-
eða siltsteini. Þau eru 30-70 sm löng,
bein eða örlítið S-laga og langás þeirra
sem næst samlægur lagskiptingu setsins,
en hæðarásinn er næstum hornréttur á
108