Náttúrufræðingurinn - 1987, Page 40

um síðustu aldamót, og fyrir fáum
tugum ára. Líklega mun naumast úr
því skorið með óyggjandi vissu að svo
komnu, hvaða öfl hafa verið að verki
við flutninginn á stórgrýti þessu þang-
að fram eftir. Raunar hafa þó jarð-
fræðingar yfirleitt talið það framburð
jökulhlaups, enda munu engin ein-
kenni þess mæla því á mót. Hins vegar
hefur og komið fram sú skoðun (Sig-
urður Björnsson, Árbók Ferðafél. ísl.
1979) að þetta muni forn jökul-
grunnur, (enda ekki svo langt þangað
sem slík einkenni eru álitin greinileg).
Mundi raunar ekki geta verið um að
ræða hvort tveggja? Broturð og síðan
framburð eftir jökulhlaup.
Þess skal og getið, að svo er sagt að
sjómenn hafi orðið varir við hrygg
nokkurn úti í sjó fram undan Hólár-
aurum. Líklega ekki fjarri að ætla, að
hryggur þessi muni framhald af Stóru-
grjótum.
ÖLDUR
Svo heitir melasvæði nokkurt, sem
hér skal vakin athygli á í fám orðum,
og áður getið. Liggur það milli Kambs-
mýrarkambs innarlega og Vattarár,
raunar norður fyrir hana á kafla, og
nær að Kvíáraur og síðan um það bil
austur á móts við Vattarárbrú. Til að
sjá og yfir að líta eru Öldurnar ekki
áberandi frábrugðnar venjulegum
melum og vekja því sennilega lítt at-
hygli vegfarenda. Að mestu er yfir-
borð þeirra slétt, með stöku farvegum,
og að heita má laust við stórgrýti á
yfirborði nema innst, ber raunar svip
gamallar árkeilu, en halli er allmikiil.
Milli Kambsins og Aldanna er lægð
nokkur, far eftir jökul að fornu, og
hefur útjaðar hans einhverntíma teygt
sig spottakorn út yfir innsta hluta
þeirra og skilið þar eftir venjulega
jökulurð og stórgrýti á víð og dreif,
sömuleiðis yfir jaðar Vatnafjallamosa,
þ. e. hraunsins.
Vattará hefur brotið sér leið norðan
við Öldurnar, djúpa lægð, og gegnum
nyrsta hluta þeirra út í aurana. Á dá-
litlum kafla brýtur hún öðru hverju
fersk þversnið í jarðmyndun þessa, og
kemur þá í Ijós, að því er virðist, að
þarna muni um að ræða framburð eftir
jökulhlaup í sambandi við eldgos.
A. m. k. er það sennilegast. Þarna er
mikið um svarta ösku innan um möl og
hnullunga, og mestöll mölin lítið
vatnsnúin og sýnilega skammt að kom-
in. Mikið af þessu er hörðnuð sam-
ryskja, og raunar einhvers konar
molaberg er neðar dregur, þó nokkuð
sé laust í sér, en vel kann að vera
fastara í sér er dýpra kemur. Kemur
það ekki síst í ljós þar sem Eystri Kvíá
hafði grafið úr Öldunum, sést einnig
innarlega við Vattará. Og einhvers
konar molabergsklöpp kom í ljós í
Vattaráraur þegar grafið var fyrir brú-
arstöplum. Svo mun og hafa verið við
Kvíárbrú.
Þess skal getið, að vikurlagið frá
1362 sést í Öldunum, a. m. k. nálægt
Kvíárfarveginum. Einnig í gróðurlendi
(Litlumýri) innan við Vattará, sem
liggur að vísu lægra en Öldurnar, en er
auðsjáanlega miklu yngra en þær, og
Vattará hefur grafið lægðina. Raunar
duldist ekki staðkunnugum mönnum,
a. m. k. á öldinni sem leið að Öldurnar
munu framburður jökulhlaups, en
héldu þær að vísu frá gosinu á 14. öld.
(Sigurður Ingimundarson munnl.
uppl.).
Vafalaust mun jarðmyndun þessi
eða hlaupminjar ná, eða hafa náð
nokkuð lengra fram eftir en nú sést,
þar sem Eystri Kvíá hefur síðar sorfið
undan af Öldunum og jafnframt borið
fram aur.
134