Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 4

154
NÁT T Ú RU F RÆ ÐINGURINN
Mælingar á flatarmáli Surtseyjar frá og með 17. febr. 1964 eru
allar gerðar af Landmælingum íslands undir stjórn Ágústs Böðv-
arssonar og byggðar á flugmyndum teknum úr flugvél Landhelgis-
gæzlunnar af Ágústi og aðstoðarmönnum hans. Það skal og fram
tekið, að þessi annáls samantekt á lítið skylt við nútíma rannsóknir
á eldgosum, sem framkvæmdar eru af bergfræðingum, efnafræðing-
um og eðlisfræðingum, sem beita nýjustu tækni og tækjum við sínar
rannsóknir. Við erum svo heppnir að hafa nú á að skipa færum
yngri mönnum til slíkra rannsókna, þótt ekki hafi þeir enn öll þau
tæki, sem æskilegt væri að þeir hefðu. Þeirra rannsóknir hafa óefað
meira raunvísindalegt gildi en sá annáll, sem ég hef reynt að festa
á hlöð, en það er þó enn nauðsynlegt að fylgjast einnig með sjálfri
atburðarásinni, og forða henni frá gleymsku, ekki sízt þegar um
er að ræða jafn sérstætt gos og Surtseyjargosið.
Forboðar gossms.
Fullyrða má, að Surtseyjargosið hafi komið öllum að óvörum,
enda ekki vitað með vissu um neitt gos á þessum slóðum síðan sög-
ur hófust. Þetta gos gerði og næsta lítil boð á undan sér. [arðskjálfta-
mælir sá, sem staðsettur er á Kirkjubæjarklaustri, sýndi hræringar
viku fyrir gosið, sem ef til vill er lrægt að setja í samband við upp-
haf þess. í Suðurgarði í Heimaey varð vart brennisteinsþefs þrem
dögum fyrir gosið og næstu daga og í Vík í Mýrdal varð einnig vart
brennisteinsfýlu tveim dögum fyrir gosið og var talið, að vegna
vindáttar væri ekki um fýlu frá Fúlalæk að ræða. Aðfaranótt 13.
nóvembers var togarinn Þorsteinn Þorskabítur að hafrannsóknum
um 2 sjómílur suðvestur af gosstöðvunum og var því þá veitt eftir-
tekt að yfirborðshiti sjávar hækkaði skyndilega úr 7° C í 9.4° C,
en lækkaði litlu austar jafnskyndilega aftur niður í 7° C.
Bendir þetta allt til þess, sem raunar er næsta eðlilegt, að gosið
hafi byrjað á sjávarbotni þó nokkru áður en það varð sýnilegt, en
á gosstöðvunum fyrstu var sjávardýpi nærri 130 m og tekur að sjálf-
sögðu nokkurn tíma að hlaða upp hrygg upp að sjávarmáli, enda
þótt hryggur sá muni að líkindum hafa verið næsta hlíðbrattur.
Er líklegt að hann hafi verið álíka hlíðbrattur og Surtluhryggurinn,
sem hlóðst upp í árslok 1963. Mesti hlíðarhalli lians er tæpar 30°
og samkvæmt því gæti rúmmál Surtseyjarhryggsins hafa verið orðið
nálægt 15 millj. teningsmetra, þegar goss varð vart. Fyrstu vikur