Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1966, Page 43

Náttúrufræðingurinn - 1966, Page 43
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN 189 Rannsóknarverkefnin voru margháttuð og má flokka þau undir landafræði, jarðfræði, jarðefnafræði, jarðeðlisfræði og líffræði. Greinar um rannsóknir þessar eru nú teknar að birtast, m.a. í Náttúrufræðingnum. Skýrsla á ensku um rannsóknirnar fram til ársloka 1964 var gefin út af Surtseyjarnefndinni í fyrravetur og önnur er væntanleg í vetur. Hér skal reynt að skýra nokkuð frá rannsóknum, sem flokka má undir jarðeðlisfræði og ná til áhrifa gossins á loft og sjó, ástands gosefnanna og viðbragða bergrgunns- ins. Nokkuð af efni því, sem hér birtist, er sótt í áðurnefnda skýrslu (Surtseyjarnefnd 1965). Hœð gosmakkar. Það er vel þekkt hér á landi, að öskugos koma þegar gýs undir jökli, en hraungos þar, sem gýs á þurru landi. í öskugosum þeytist verulegur hluti gosefnanna upp í loftið í smágerðu formi og getur fallið niður langt frá gosstaðnnm. Auk þess streymir rnikil vatns- gufa út í andrúmsloftið og rnyndar þar skýjabólstra, sem stíga hátt til lofts. Þannig náði gosmökkurinn í byrjun Heklugossins síðasta 27 km hæð. í hraungosum fer aftur á móti mjög lítið af gosefninu upp í loftið, Iteldur rennur það frá gosstaðnum sem bráðið hraun. Að vísu losnar alltaf eitthvað af gasi úr hraunkvikunni, einkum vatnsgufa, en magnið er óverulegt ntiðað við öskugosin. Surtseyjargosið hefur sýnt svo ekki verður um villzt, hvað það er, sem ræður úrslitum um, hvort eldgos birtist sem hraungos eða öskugos. Það er utanaðkomandi vatn, sem hefur þau áhrif á hraun- kvikuna, að hún sundrast í agnir, sem þeytast upp í loftið. Væntan- lega sígur vatn inn í hraunkvikuna og leysist upp í henni undir lráum þrýstingi, en veldur svo suðu þegar hraunkvikan nálgast yfirborðið og hinn ytri þrýstingur minnkar, svipað og á sér stað við opnun gosdrykkjaflösku. Suðan breytir hraunkvikunni í froðu og jjeytir henni með miklu afli upp úr gígnum. Samfara þessu Iieyrist þytur og þungur niður, en ekki sprengihvellir. Talið er að glóandi hraunflygsur hafi náð yfir 2 km hæð í Surts- eyjargosinu1) og bendir það til þess að útstreymishraðinn úr gígn- um liafi verið a. m. k. 200 metrar á sekúndu. Beinar mælingar eftir kvikmyndafilmum hafa gefið yfir 150 m/sek (Anderson o. fl. 1965). 1) Mælt af Lanclhelgisgæzlunni. Skv. upplýsingum frá Sigurði Þórarinssvni.

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.