Náttúrufræðingurinn - 1966, Side 44

190
náttOrufræðingurinn
í kraítmiklum goshrinum hreyfist allur gosmökkurinn upp á við í
10—20 sekúndur. Síðan fellur grófgerðari hluti gosefnanna til
jarðar, en fíngerð aska berst áfram upp með gosskýinu. Loftið í
gosskýinu hefur liitnað við hina nánu snertingu við gosefnin og
heldur því áfram að stíga upp, þangað til eðlisþyngd þess er orðin
jöfn eðlisþyngd loftsins umhverfis. Við þessar aðstæður má ætia
að megnið af varmaorku gossins leiðist beint út í gufuhvolfið, en
orkuframleiðslan hefur verið áætluð út frá framleiðslú fastra gos-
efna fyrstu mánuði gossins, um 1018 erg/sek (Thorarinsson og Vonne-
gut 1964), eða sem svarar 100 milljón kílówöttum. Upphitun þessi
er viðlíka og upphitun sú, sem sólin veldur á heiðskírum sumardegi á
svæði, sem er 10 km á kant, og getur ekki hjá því farið að slík upphit-
un geri áþreifanlega vart við sig í gufuhvolfinu þegar hún kemur
fram á einum stað.
Mikið vatn í gígnum getur hindrað nána snertingu milli gos-
efnanna og loftsins. Undir slíkum kringumstæðum getur gosið
legið alveg niðri á milli goshrinanna, sem hefjast með því að
vatnsflöturinn lyftist og blanda af vanti og gosefnum spýtist upp
í loftið. Þessi grautur fellur svo aftur niður í gíginn eða á gíg-
barmana, en gufuskýið, sem umlykur gosmökkinn, er svo þungt
og vatnsmikið, að það sígur niður og veltur eftir jörðinni og sjón-
um, þangað til það hefur losnað við nokkuð af þunga sínum og
stígur upp. Við þessar aðstæður fer megnið af gosorkunni í að
Iiita upp vatnið í gígnum. Þegar vatnið minnkar í gígnum, kemur
að því, að upp úr honum streymir eingöngu gosefni og vatnsgufa,
sem er ósýnileg vegna þess að hitastigið er svo hátt að engir vatns-
dropar ná að myndast. Gosstrókurinn er því dökkur á að sjá, en
eftir því sem mökkurinn stígur hærra og breiðist út, lækkar hita-
stig hans og að því kemur, að gufan fer að þéttast. Þetta skeður oft
um svipað leiti og hin grófgerðari gosefni taka að falla, og getur
gosmökkurinn þá skyndilega skipt um lit og orðið að ljósleitu gos-
skýi, en steinar, sem falla til jarðar, draga á eftir sér þokuslóða.
Loks getur svo vatnsrennslið að gígnum stíflazt svo að hann verður
þurr og þeytir án afláts þurri gosösku. Gosmökkurinn er þá allur
dökkur neðantil, einnig hinn fallandi hluti hans, en ofar Jréttist
gufan og stígur upp. Þetta eru oft kröftugustu gosin og fylgja þeim
eldingar.