Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 60

206
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
stungið er í hraunið, og gaf sá mælir 60 gráðum hærri niðurstöðu,
eða 1130°C. Hitamælir þessi byggist á eiginleikum tveggja mis-
munandi málmþráða, sem tengdir eru saman fremst í hitamælin-
um, en milli hinna endanna skapast rafspenna, sem vex með hækk-
andi hitastigi samskeytanna. í þessu tilfelli voru þræðirnir járn og
konstantan, en þau efni eru ekki talin örugg til hitamælinga vfir
1000°C. Þá var fenginn 10 m langur „chromel-alumel“ hitamælir,
þar sem þræðirnir eru innan í grönnu, sveigjanlegu stálröri, sent
stungið er í bráðið hraunið.
Með þessum hitamæli var hitastig hraunsins mælt 6 sinnum á
tímabilinu frá nóvember 1964 til marz 1965 og mældist hitinn frá
1130 til 1190°C. Ekki er alveg ljóst, hvað veldur hinni miklu dreif-
ingu í niðurstöðum mælinganna, en vera má að hinar erfiðu að-
stæður eigi þar nokkra sök á. Hraunið er þykkfljótandi og getur
verið nokkrum vandkvæðum bundið að koma mælinum vel fyrir
í því, einkum þar sem hitinn frá hrauninu er yfirleitt svo mikill,
að það verður að gerast í einni svipan. Það tekur hitamælirinn
nokkrar mínútur að komast í fullkomið hitajafnvægi við hraunið,
en á þeim tíma getur hann líka frosið fastur þegar yfirborð hrauns-
ins storknar. Oft virtist svo sem hitastigið hækkaði þegar farið var
að draga mælirinn upp úr hraunkvikunni og fékkst ekki úr því
skorið, hver ástæðan væri. Flestar mælingarnar gáfu í kringum 1140°
C og þykir mér líklegt að það svari nokkurnveginn til hitastigs
hraunsins við hraunjaðarinn tæpan kílómetra frá gígnum, en frá
honum rann það neðanjarðar. Oftast storknaði eitthvað liraun á
enda hitamælisins og bendir það til að það sé undirkælt. Má búast
við eitthvað hærra hitastigi þar sem hraunið rennur úr gígnum,
en engri mælingu varð þar við komið á þessu tímabili.
Tvær tilraunir voru gerðar til að mæla hitann í sjálfum gígnum.
Fyrri tilraunin mistókst vegna þess að hitamælirinn náði ekki
almennilega niður í hraunkvikuna, en mikill hraundröngull storkn-
aði á enda lians, svo að marga menn þurfti til að draga hann upp.
Hin tilraunin var gerð 14. marz 1965, en þá stóð hraunið hátt í
gígnum. Mælinum var kastað út í hrauniðuna og dreginn að bakk-
anum á rafleiðslunni, sem tengdi efri enda hans við spennumæli.
Þá var dokað við þar til spennumælirinn hætti að stíga, og hitamælir-
inn síðan dreginn uppúr. Allt tók þetta varla meira en svo sem eina