Náttúrufræðingurinn - 1934, Side 9

NÁTTÚRUPR.
119
unargler. Fyrst athugum við blágráa botnleirinn. Við nána leit
munum við áreiðanlega finna skeljabrot, sum þeirra svo stór,
að það má þekkja af hvaða tegundum þær eru. Flest eru brotin
af kræklingi, og öll tilheyra þau skeljum, er nú lifa aðeins í köld-
um höfum, svo sem við íslandsströnd og norðar. Þessi leir hefir
þannig myndazt áður en landið reis úr sjó, og á meðan vatnið
ennþá var kalt, eða skömmu eftir að ísinn leysti af héraðinu. Lít-
um nú á grænleitu eðjuna. Græni liturinn bendir þegar á, að
hún muni blandin lífrænum efnum, jurtaleifum. Það er þó eigi
víst, að við með stækkunarglerinu getum greint nokkrar þekkj-
anlegar jurtaleifar, en ef heppnin er með, munum við finna hér
fræ ýmsra jurta, er allar lifa í ósöltu vatni, í tjörnum og sýkj-
um. Þetta þýðir, að eðjan hefir einnig myndazt í ósöltu vatni.
Landið hefir því verið risið úr sjó, er hún myndaðist, og í stað
f jarðarins eða víkurinnar, er hér var áður, er nú komið stöðuvatn.
Við athugum nú neðsta mólagið. Hér finnum við meðal ann-
ars blöð af holtasóley og leifar annara harðgerra jurta, einnig
fjalldrapa og víðikvisti, ef til vill finnum við hreindýrshorn. Allt
bendir þetta á kaldara loftslag en nú er ráðandi á þessum slóðum.
Við tökum sýnishorn ofar. Nú finnum við eigi lengur holta-
sóleyjarblöð, en í þess stað leifar ýmsra suðrænni jurta, t. d.
jurtar einnar, er á sænsku kallast „sjönöten“, vatnahnotin,
á vísindamáli „trapa natans“. Þessi jurt er nú útdauð í Svíþjóð,
en lifir sunnar. Heslihnetur finnum við og. Og nú er heppnin
með okkur. ÍJt úr grafarveggnum stendur steinnibba. Þetta reyn-
ist við nánari athugun að vera illa höggin og ófáguð steinöxi. Það
þýðir, að hún er frá eldri steinöldinni. Við getum nú þegar dregið
þá ályktun, að á eldri steinöldinni hefir loftslag verið hlýrra en
nú. Þannig getum við haldið áfram upp eftir grafarveggnum.
En við getum gert meira. Ef þið hafið tekið vel eftir, munuð þið
þegar hafa séð, að það skiftast á ljósari og dekkri mólög. Við
nánari athugun kemur í ljós, að í hinum ljósari lögunum eru all-
ar plöntuleifar betur varðveittar og minna sundurgrotnaðar en
í dökku lögunum. Þetta þýðir, að þegar ljósari lögin mynduðust,
hefir loftslag verið rakara og mýrin blautari, því að það er ein-
mitt rakinn í mýrunum, er ver gróðurleifarnar rotnun. Þess-
vegna myndast mór eigi þar, sem harðvelli er. Dekkri lögin tákna
þurrari tímabil. Lurkalögin tákna og þurrara tímabil, því að mjög
vot mýri klæðist eigi skógi.
Sérstaklega á einum stað, ofarlega í mógrafarveggnum, sjá-
um við skörp mörk milli dökks neðra lags, og ljósara ofaníliggj-