Náttúrufræðingurinn - 1937, Blaðsíða 23

NÁTTÚRUFRÆÐINGÚRINN 131
(ihiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
öllum jarðefnum, sem hann rannsakaði, nema einu, og það var
eldfjalla-aska. Líklegast er, að yfirborð tunglsins sé þakið eins-
konar eldfjalla-ösku, enda kemur það vel heim við útlit yfirborðs-
ins, því það er engu líkara en tunglið sé sýningasvæði fyrir eld-
fjöll — kulnuð eldfjöll. Og því verður ekki neitað, að fjöllin á
tunglinu eru nauðalík mörgum af eldfjöllum jarðarinnar.
Það er kunnugt um eldfjalla-ösku, að hún er hið prýðilegasta
einangrunarefni gegn, hitabrdytingum, nærri því eins góð og
asbest, sem mest er notað til þess að einangra með hitapípur.
Sé það nú rétt, að yfirborð mánans sé klætt eldfjallaösku, kemst
sólarhitinn sjálfsagt eklti langt niður í jarðveginn, þótt mikifl
sé sólarmegin. Menn hafa líka fundið það með útreikningum,
að enda þótt hitinn í efsta lagi öskunnar sé á suðumarki (um
100 stig) þegar hinn langi dagur er að kvöldi liðinn (14 dagar),
þá þarf maður ekki að grafa nema 1—2 cm. niður í „jarðveg-
inn“ til þess að finna frost. Alveg eins og hálfs þumlungs þykkt
asbestlag er nægilegt til þess að einangra pípur, þannig er hálfs
þumlungs þykkt lag af eldfjallaösku nægilegt til þess að einangra
,,jarðveg“ og yðru tunglsins frá þeim hitabreytingum, sem yfir-
borðið er háð. Og þetta eru engar ágizkanir. Eftir öllum líkindum
er það, sem hér hefir verið sagt, öldungis góð mynd af ástandinu
á tunglinu. Tveir stjörnufræðingar við Mount Wilson stjörnu-
turninn í Ameríku, þeir Nicholson og Pettit, gerðu fyrir nokkrum
árum rannsóknir á hitabreytingum á yfirboi'ði tunglsins á meðan
á tunglmyrkva stóð. Útkoman varð sú, að hitinn lækkaði úr 90
stigum, eins og hann var áður en tunglið kom inn í skuggann frá
jörðunni, alla leið niður í 120 stiga frost, þegar tunglið var komið
inn í skuggann, aðeins fáum mínútum seinna. Hér á jörðunni
oklcar geta stundum komið miklar hitasveiflur, en þær eru ekkert
í samanburði við þetta. Þegar sólmyrkva ber að höndum, lækkar
hitinn vitanlega, og okkur finnst kalt meðan tunglið skyggir á
sólina okkar, en um hitabreytingar eins og á tunglinu er ekki að
ræða. Ástæðan er vitanlega sú, að gufuhvolfið kemur í veg fyrir
mikið hitatap á stuttum tíma. Á hinn bóginn sýnir hin snögga
hitabreyting á tunglinu, að þar er enginn samansparaður hiti,
sem komið getur í veg fyrir hraða kólnun; þar er ekkert gufu-
hvolf, og enginn hiti hefir sparazt saman í „jarðveginum“, þ. e.
sólargeislarnir hafa ekki komizt niður í hann að neinu ráði. Þetta
bendir einnig á, að yfirborð mánans sé hulið efni, sem einangrar
hitann vel, hulið eldfjallaösku.
9*