Náttúrufræðingurinn - 1937, Blaðsíða 47

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 155
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiii
Jjós, að í ca. 10 km. hæð hætti loftið að kólna og hélzt hitinn
nærri óbreyttur úr því um — 50 st., eins langt og mælingum
varð viðkomið. Teisserence de Bort nefndi þann hluta loftsins, sem
hitinn fer minnkandi í Troposfera — og mætti nefna það veðra-
hjúp á ísl., því þar gerast öll veður og veðrabrigði. En úr því loft-
hitinn fer að verða jafn, nefndi hann strato&fera, og hefir það
stundum verið nefnt háloftin á voru máli. —
Allar síðari mælingar hafa staðfest þetta, svo langt sem
þær ná.
í stuttu máli er niðurstaðan af loftrannsóknum upp í 35 km.
hæð h. u. b. á þessa leið:
1 veðrahjúpnum minnkar hitinn að jafnaði um 6 st. á hverj-
um km. upp á við. í vissri hæð taka háloftin við, þar sem hitinn
breytist mjög lítið eða fer jafnvel heldur vaxandi. Takmöi’kin
milli veðrahjúps og háloftsins eru í 17 km. hæð yfir miðjarðar-
línu, en fara lækkandi til heimsskautanna. í Mið-Evrópu eru þau
vanalega í 10 km. hæð, en nokkuð breytileg eftir veðurlagi. —
Hér á landi reyndust þau 21. júlí 1933 að vera í 9500 m. hæð. Þar
var 50 st. frost og hélzt það jafnt upp í 10500 m. hæð, en úr því
fór að smáhlýna og í 19.5 km. hæð var ekki nema 40 st. frost.
Svipuð varð útkoman af mælingum næstu dagana. Mesta frost
mældist, 28. og 29. júlí, 54 st. í 10—12 km. hæð, en í 18 km. hæð
var þá 44 st. frost.
Orsökin til þessara hitabrigða í loftinu eru í fám orðum sú,
að loftið sleppir greiðlega í gegnum sig ljós- og ylgeislum frá sól-
inni, án þess að hlýna til muna sjálft — alveg eins og glerrúðan.
En geislarnir verma jörðina og hún sendir aftur frá sér ylgeisla,
sem ekki eru lýsandi, og þeim sleppir loftið aðeins að litlu leyti
aftur út í himingeiminn — og sömu eiginleika hefir líka rúðu-
glerið. Það er aðallega vatnseimurinn eða rakinn í loftinu, sem
veldur þessu. Nú minnkar rakinn í loftinu eftir því sem hærra
dregur, og þar sem hann er með öllu horfinn byrja háloftin og
hitinn helzt að mestu óbreyttur svo langt sem mælingar ná. Væri
enginn vatnseimur í loftinu, mundi jörðin verða 40—50 st. köld
eins og háloftin, jafnskjótt og sól væri af lofti — og vitanlega
ættu þá fáar lifandi verur hér griðland.
Sólarhiti er mestur um miðbaug jarðar og því verður raka-
magn loftsins þar mest og uppstígandi loftstraumar sterkastir.
Af því verður skiljanlegt það, sem eg áður drap á, að veðrahjúp-
urinn nær þar um 17 km. út frá jörðu. En þá er loftið líka orðið