Náttúrufræðingurinn - 1937, Blaðsíða 8

H6 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Hiiiimiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii n iniiiiiiiiniiiiiiii iii iiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiii iii 1111111111111111111111111111111
látið leika um kímræturnar, þá beygist rótaroddurinn á móti
straumnum. Rótin beygist á sama hátt, þótt oddurinn sé tekinn
af. Tilfinningin er því ekki sérstaklega bundin við rótaroddinn.
6. Rakahreyfingar. Ýmsir plöntuhlutar eru rakanæmir. Gró-
frumur myglusveppanna forðast rakan jarðveg eða votan hlut,
ef hann er látinn nálægt þeim. Jurtarætur eru vatnsleitnar, og
forðast þurrt umhverfi. Þetta má sýna með einfaldri tilraun.
Plantan er látin vaxa í röku sagi í grunnum bauk með vírnets-
botni. Rótaroddurinn vex niður um botninn. Loftrakinn er mis-
jafn og rótaroddurinn vex aftur inn í raka sagið í bauknum. En
þar eð hann er jarðleitinn, eins og skýrt er frá í kaflanum um
þyngdarhreyfingar, þá vex hann brátt niður úr botninum aftur,
síðan inn í sagið á ný og svo koll af kolli. Líka má rækta plönt-
una í mjóum kassa og gæta þess vandlega að vökva moldina að-
eins öðrum megin við plöntuna. Rakanæmið er í rótaroddinum,
því að þótt votum silkipappír sé vafið um rótina, að bláoddinum
undanteknum, þá hreyfir rótin sig á sama hátt og áður.
7. Efnahreyfingar. Loftkennd efni og sundurleyst örva oft
hreyfingar hjá plöntunum. Um áhrif efna á sjálfhreyfilegar
plöntur er áður talað lítillega. Bakteríur í vatnsdropa breiða
nokkurnveginn jafnt úr sér um allan vökvann. Ef við nú stingum
hármjórri pípu, sem gott næringarefni, t. d. sykur, er uppleyst í,
niður í dropann, þá nálgast bakteríurnar brátt pípuna, þær eru
sykurleitnar. Mosafrjó eru líka sykurleitin. Samdrátturinn milli
eggfrumanna og sáðfrumanna er og líklega efnahreyfing. Efna-
næmi finnst líka hjá mörgum jarðföstum plöntum, t. d. sveppa-
þráðum (og frjópípum). Sé sveppgróum sáð á jurtablað, sem er
gegnvætt með sykri, vaxa sveppþræðirnir inn í blaðið gegnum
varaopin, — þeir eru sykurleitnir. Á hinn bóginn eru þeir sýru- og
vínandafælnir.
Við tilraunir má einnig nota götótta glimmerþynnu, sem er
lögð ofan á upplausnina, sem gera verður þá þétta í sér (með
„gelatíni").
8. Snertihreyfingar. Gripþræðir og stönglar vafningsjurta og
fleiri plöntuhlutar eru næmir fyrir snertingu. En það er ekki
sama, hvernig snertingin er. Rigning t. d. hefir engin áhrif. Það
þarf að vera um núning að ræða. Snertingin þarf að vera breyti-
leg, svo að þrýstingin á tveim nábúahlutum þráðarins sé misjöfn.
Flestir þekkja umfeðming og baunagras. Báðar þessar jurtir
nota gripþræðina til þess að grípa um plöntur, sem hjá þeim vaxa,