Náttúrufræðingurinn - 1937, Blaðsíða 6

114 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiKiiliiiulti
eiturtegundir t. d. morfín, virðast falla bakteríum vel í geð, þær
leita til þeirra. Þetta má athuga, ef vökvinn, sem bakteríurnar lifa
í, er misjafn. Getur sterk upplausn stundum orðið þeim gildra á
líkan hátt og í dæminu um áhrif Ijóssins.
Loftnæmi tegundanna er mjög misjöfn, en flestar virðast þó
þurfa súrefni og leita til þess, ef það er lítið. Engelmanns tilraun
er alþekkt. Hann kom þörungsþræði ásamt bakteríum fyrir í
vökvadropa á gleri, lagði síðan þunnt, gagnsætt gler yfir og bjó
svo um, að loft kæmist ekki að utan frá. Þegar súrefnið undir
glerinu minnkaði, hægðu bakteríurnar á sér og urðu hreyfingar-
lausar, er súrefnið var þrotið. Ef birta skein nú á glerið, fór þör-
ungurinn að gefa frá sér súrefni í ákafa. Þá kom fjör í bakterí-
urnar að nýju og þær þyrptust að þörungunum til þess að ná sér í
súrefni. Laufgrænukornin í plöntunum geta líka hreyft sig og leit-
ast við að vita sem bezt við mátulega sterku ljósi. Loks er frymið
í frumunum á sífelldri hreyfingu og hraðinn eykst oft, ef plant-
an verður fyrir áfalli. Hlýtt veður eykur líka hraðann.
b. Jarðfastar plöntur hreyfa sig líka á ýmsan hátt.
I. Vaxtarhreyfingar orsakast af vextinum og eru æði marg-
víslegar. Þegar planta hækkar eða gildnar, eh 'auðvitað um hreyf-
ingu að ræða. Tilefnið til hreyfinganna er oftast ýmis ytri áhrif.
1. Þyngdarhreyfingar orsakast af aðdráttarafli jarðarinnar.
Er álitið að aðdráttaraflið verki á plönturnar sem nokkurskonar
hvöt eða örvun, er komi síðan af stað hreyfingu. Rótin er jarð-
leitin, vex í jörð niður. Sé plantan lögð lárétt, sveigist rótin samt
brátt niður og stöngullinn upp, hann er jarðfælinn. Rótin vex
niður með talsverðu afli, getur t. d. þrýst töluvert á vogarskál.
Ef við látum plöntu á hjól, sem snýst hratt um láréttan ás, þá vex
stöngullinn inn að ásnum, en rótin út á við. Miðflóttaaflið hefir
þá sömu áhrif á plöntuna og aðdráttarafl jarðar. Það er eins og
bæði þessi öfl togi í plöntuna og vaxtarstefnan fer þá eftir styrk-
leika þeirra. Þyngdarnæmi plantnanna er mjög mismunandi og
sumar, t. d. mistilteinninn, virðast ónæmar. Rótargreinar eru
hálf-jarðleitnar, stöngulgreinar hálf-jarðfælnar o. s. frv. — Hné
grasstráanna eru einskonar hreyfifæri. Ef stráið legst út af fer
hnéð að vaxa aðallega á neðra borðinu. Þess vegna réttir stráið
sig upp aftur.
Hjá rótinni er það aðallega oddurinn, sem hefir þyngdnæmi,
en hreyfingin kemur oft fram á öðrum stað. Áhrifin leiðast þá