Náttúrufræðingurinn - 1946, Page 45

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
39
Blóðið og efni þess
Frá fornu fari hafa hugmyndir manna um blóÖið verið nátengdar
lífinu. Með frumstæðum þjóðum að fornu og nýju tíðkuðust blóð-
fórnir, og eins var blóð mjög notað til vígslu helgra hluta og athafna.
Á miðöldum ríktu margskonar hjátrú og hindurvitni í sambandi
við blóðið, og var það þá einatt sett í tengsli við sálina og sálarlíf
manna. Því voru eignaðir ýmsir dulspekilegir og dularfullir eigin-
leikar.
Nútíma raunvísindi liafa rutt hjátrú og hindurvitnum til hliðar
í þessu efni eins og svo mörgum öðrum, og í staðinn er komin þekk-
ing á efnafræðilegri samsetningu þeirra efna, sem í blóðinu eru og
skilningur á gagnsemi þeirra og þýðingu við lyflækningar og læknis-
aðgerðir.
Blóðið er vefur, byggður upp af mörgum hinum sömu efnum
og aðrir vefir líkamans, vatni, söltum, sykrum, fituefnum og eggja-
hvítuefnum, en öll þessi efni eru fljótandi svo að þau megi berast
um líkamann og viðhalda jafnvægi innan hans.
Snemma á 17. öld uppgötvaði enski læknirinn Harvey hringrás
blóðsins um líkamann, og nokkru síðar á sömu öld, sem varð að-
njótandi hinna fyrstu sterku sjóntækja, tókst að sýna fram á að cellur
væru á floti í þessum streymandi vökva. Auðveldlega má skilja
cellurnar frá vökvanum með skilvindu á sama hátt og rjómi er skil-
inn frá mjófk. Léttara efnið er vökvi, sem nefnist blóðvökvi (plasma).
I þyngra efninu eru allar cellur blóðsins, þær eru af ýmsum gerðum,
en ein cellutegund, rauð að lit, er að rúmtaki til næstum helmingur
blóðsins. Rauðu cellurnar, eða rauðu blóðkornin, eins og þau
venjulega eru kölluð, hafa það veigamikla hlutverk að annast öndun
líkamans. í hvert skifti sem andað er, berst ákveðið magn af ildi
loftsins niður í lungun og þar sameinast það sérstöku efni, blóðrauðu
(hemoglobini) rauðu blóðkornanna, og flytur það síðan til vefja
líkamans. Blóðrauðan er eggjahvítu efnasamband, sem hefir í sér
bundið járn á þann liátt, að það veldur bæði lit blóðsins og skyld-
leika þess við ildi.
Líkaminn þarfnast rauðra blóðkorna þegar hann hefir orðið fyrir
miklum blóðmissi, þegar gera þarf mikla holskurði, og eins til þess
að bægja frá yfirliðum, sem mönnurn oft hættir til að fá, ef þeir eru
að ná sér eftir mikil sár og áverka. Er því oft dælt blóði í menn, er
svo stendur á.