Náttúrufræðingurinn - 1950, Qupperneq 26

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
168
þessi er fjarskalega aflmikil. Hún er léttari en vatnið eða lögurinn
og vill því verða ofan á, og því ryðst hún upp í loftið og samlagast
því. Eftir því sem hitinn í leginum eykst, eftir því eykst og gufan,
og þegar lögurinn sýður, kemur svo mikið af gufu, að hún þeytir
leginum upp með sér. — Þetta er nú það, sem allir eiga kost á að sjá
og reyna. En hvernig stendur þá á því, að gufan úr hverunum er svo
aflmikil, að hún þeytir vatninu svo liátt upp eins og liún gerir.
Allir vita það, að í jörðinni er hulinn eldur, og gefur hann sig
oft fram og það stundum skaðvænlega. Ég ætla hér eigi að tala um,
hvernig eðli þessa elds er varið, um jarðmiðju-eldinn eða neitt þess
konar. Hitt vita allir, að jarðeldurinn er heitur og brennandi eins og
liver annar eldur, því að hann kveikir oft í trjám og skógum og
hleypir því í ljósan loga, sem fyrir honum verður. Vatnið gerir hann
lieitt, bræðir á svipstundu jökul og snjó, steina og málma. Þar af má
ráða hita hans, því að mikinn liita þarf' til að bræða steina og málma.
Það er og enn víst, að víða eru vötn og ár niðri í jörðinni, og sjást
þess mörg merki, t. a. m. þar sem ár spretta fram undan jöklum og
fjöllum o. s. frv. Af þessu er nú auðráðið, að jarðeldurinn er það,
sem hitar vatnið í hverunum, því að í sjálfu sér er það víst eigi heitt.
Af þessu hafa menn nú gert sér þá hugmynd um hverina, sem nú skal
segja:
Menn hugsa sér tvær gjár eða ker niðri í jörðinni, og þurfa þær
eigi að vera skammt hvor frá annarri, því að þær geta verið djúpt í
jörðu. Samgangur er á milli gjáa þessara. (Ég ætla að kalla það gígi,
þó að þær megi vera í hverri mynd sem vera skal.) í öðrum gígnum
er nú eldur og vellandi hiti, en í liinum er kalt vatn, sem smátt og
smátt rennur í hann um hulda vegu, þangað til hann fyllist, og þegar
hann er fullur, leitar vatnið eftir samgöngunum yfir í liinn gíginn,
sem eldurinn er í, og breytist þar þegar í gufu. Gufan vill nú komast
út, því að hún vex nú svo, að liún liefur eigi rúm lengur, og nú rýfur
hún sig þar upp um jarðskorpuna, sem hún er veikust, og þeytist upp
og hrífur vatnið með sér. Þegar hún er sloppin, hættir gosið, og nú
safnast vatnið í vatnsgíginn að nýju, og þegar hann er fullur orðinn,
fer allt á sömu leið og áður nema j^að, að þá hefur gufan sama op og
áður til að ryðjast upp um, jjví að þá er hverinn myndaður.
Vér skulum nú heimfæra þessa hugmynd upp á Geysi og Strokk
og ímynda oss þá, að heiti gígurinn sé í Heklu, en kalt vatn renni
undir að norðan suður um Laugafjall, eins og Strokkur virðist benda
á. Vér skulum nú ímynda oss þetta svona: